Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

A fit occasion

  • 1 usus

    1.
    ūsus, a, um, Part. of utor.
    2.
    ūsus, ūs, m. [utor], the use or using of any thing, in the widest sense (cf.: consuetudo, mos).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.
    1.
    The use, employment, exercise of any thing; with gen. obj.:

    virtus in usu sui tota posita est: usus autem ejus est maximus civitatis gubernatio,

    Cic. Rep. 1, 2, 2:

    cetera, ad virtutis usum idonea,

    id. Ac. 1, 6, 22.— Absol.:

    Quaeque ipsi doceant in usu habere,

    Plin. Ep. 1, 10, 10:

    nec rhus Latinum nomen habet, cum in usum pluribus modis veniat,

    Plin. 24, 11, 54, § 91.—
    2.
    Wear, a wearing out or away ( poet.):

    ferreus adsiduo consumitur anulus usu,

    Ov. A. A. 1, 473:

    silices tenuantur ab usu,

    id. ib. 3, 91.—
    3.
    Use, enjoyment, [p. 1939] fruition:

    et usu rerum necessarium et dignitate spoliatum iri,

    Caes. B. G. 7, 66:

    tantumque nobis in nostrum privatum usum, quantum ipsi superesse posset, remitteret,

    Cic. Rep. 1, 8, 13:

    cave sis ne tu te usu perduis (i. e. ex usu tui),

    lose control of yourself, Plaut. Am. 2, 2, 225 Ussing ad loc.—
    4.
    Use, practice, exercise:

    tantum usu cottidiano et exercitatione efficiunt, uti, etc.,

    Caes. B. G. 4, 33:

    quod adsiduus usus uni rei deditus et ingenium et artem saepe vincit,

    Cic. Balb. 20, 45:

    cum rerum magnarum tractatio atque usus cum illarum artium studiis et cognitione conjungitur,

    id. Rep. 3, 3, 5:

    ad eam doctrinam, quam suo quisque studio adsecutus esset, adjungeretur usus frequens,

    id. de Or. 1, 4, 15:

    docuit nos longa vita ususque rerum maximarum,

    id. ib. 2, 50, 204:

    usu quidem in re publicā rerum maximarum facile omnis viceris,

    id. Rep. 1, 23, 37.—
    5.
    Use, experience, discipline, skill acquired by practice (cf. experientia): Da. O Geta, provinciam Cepisti duram. Ge. Mi usus venit, hoc scio, i. e. I have found it so by experience, Ter. Phorm. 1, 2, 23 (al. usu venit; v. infra, II. C. 2.):

    vir tali prudentiā, etiam usu atque exercitatione praeditus,

    Cic. Clu. 31, 84:

    res posita in usu militari,

    id. Imp. Pomp. 10, 28:

    usum in re publicā magnum habere,

    id. Phil. 10, 2, 6: magnum in re militari usum habere, Caes B G. 1, 39; id. B. C. 2, 34:

    non recusare se, quin nullius usus imperator existimaretur,

    id. ib. 3, 45:

    nullo usu rei militaris percepto,

    id. B. G. 6, 40; id. B. C. 3, 84:

    usu nauticarum rerum ceteros antecedunt,

    id. B. G. 3, 8:

    ne usu manuque reliquorum opinionem fallerent,

    id. B. C. 3, 86:

    et Marius aut belli usum aut studia volgi amissurus,

    Sall. J. 84, 3; cf. id. ib. 89, 6:

    dantur duo usu sapientiāque praestantes,

    Nep. Timoth. 3, 2:

    seris venit usus ab annis,

    Ov. M. 6, 29:

    tum foeda clades, Romanisque usu incognita,

    Flor. 2, 2, 23. —Personified:

    adiciam quod me docuit usus, magister egregius,

    experience, Plin. Ep. 1, 20, 12:

    usum et esse et haberi optimum dicendi magistrum,

    id. ib. 6, 29, 4.—
    6.
    Use, habit, usage, custom, practice:

    usum loquendi populo concessi: scientiam mihi reservavi,

    Cic. Or. 48, 160:

    dicendi omnis ratio in medio posita communi quodam in usu,

    id. de Or. 1, 3, 12:

    neque quem usum belli haberent, aut quibus institutis uterentur,

    Caes. B. G. 4, 20:

    (vitulos) ad studium atque usum formabis agrestem,

    Verg. G. 3, 163:

    est omnino Capitoni in usu claros viros colere,

    it is his custom, Plin. Ep. 1, 17, 3:

    populum auctoritate suā ad usum frugalitatis revocavit,

    Just. 20, 4, 5:

    ab his Galli usum vitae cultioris didicerunt,

    id. 43, 4, 1:

    at horum recitatio usu jam recepta est,

    Plin. Ep. 7, 17, 3:

    cadent vocabula, si volet usus,

    Hor. A. P. 71.—
    B.
    In partic.
    1.
    In jurid. lang.
    a.
    Usus et fructus, usus fructusque, and more frequently in one word, ūsusfructus, the use and enjoyment of property belonging to another, usufruct:

    usus enim ejus fundi et fructus testamento viri fuerat Caesenniae,

    Cic. Caecin. 7, 19:

    sibi horum usus fructusque contingat,

    Sen. Ep. 73, 9:

    rem nobis eripit casus, usum fructumque apud nos relinquit,

    id. ib. 98, 11:

    usumfructum omnium bonorum suorum Caesenniae legat, ut frueretur una cum filio,

    Cic. Caecin. 4, 11; cf.:

    ususfructus est jus alienis rebus utendi fruendi, salvā rerum substantiā,

    Dig. 7, 1, 1; v. the entire title, usufructu: dominus proprietatis alii usumfructum in jure cedere potest, Gai inst. 2, 30 sqq.; 2, 86; Ulp. Fragm. 15, 3.—
    b. (α).
    In the connection usus et auctoritas, or without the copula, usus auctoritas; v. auctoritas; and cf. Rein, Röm. Privatr. p. 144 sq.—
    (β).
    In the phrase usu capere, to acquire by prescription (often as one word; v. 1. usucapio); hence, com.: Mer. Quojus nunc es? Sos. Tuos:

    nam pugnis usu fecisti tuom,

    Plaut. Am. 1, 1, 218.—
    2.
    Intercourse, familiarity, association, intimacy, society (cf.:

    consuetudo, conversatio): domesticus usus et consuetudo,

    Cic. Rosc. Am. 6, 15:

    quocum mihi est magnus usus,

    id. Fam. 7, 32, 1; 9, 25, 2:

    conjunctus magno usu familiaritatis,

    id. ib. 13, 52:

    in tanto usu nostro tantāque amicitiā,

    id. Planc. 2, 5:

    inter nosmet ipsos vetus usus intercedit,

    id. Fam. 13, 23, 1: ut insinuaret se in quam maxime familiarem usum, Liv. 40, 21, 11:

    recens praestat nec longo cognitus usu,

    Ov. Tr. 3, 5, 9:

    natio nullo commercio colens mutuos usus,

    Curt. 7, 3, 5:

    neminem in usu habes nisi tibi dilectum,

    Plin. Pan. 88.—Hence,
    b.
    In mal. part., Tib. 1, 9, 55; Ov. R. Am. 357.—
    3.
    Use, practice, reality (opp. species):

    ut (liberi) in usum boni sint et in speciem populo,

    Plaut. Most. 1, 2, 42:

    illam alteram (partem Numidiae) specie quam usu potiorem Adherbal possedit,

    Sall. J. 16, 5:

    ut non in usum sic ad speciem imperii,

    Flor. 3, 13, 4.
    II.
    Transf.
    A.
    Use, usefulness, value, utility, benefit, profit, advantage:

    levis fructus, exiguus usus,

    Cic. Rep. 1, 17, 26:

    (arborum) consectio magnos usus affert ad navigia facienda,

    id. N. D. 2, 60, 152:

    propter lini inopiam atque ejus usus inscientiam,

    Caes. B. G. 3, 13:

    naves factae subito ex umidā materiā non eundem usum celeritatis habebant,

    capacity, fitness, id. B. C. 1, 58:

    natis in usum laetitiae scyphis Pugnare,

    service, Hor. C. 1, 27, 1:

    aurum cogere humanos in usus,

    id. ib. 3, 3, 51:

    pater, si das hujus mihi nominis usum,

    Ov. M. 2, 36:

    nescis, quo valeat numus? quem praebeat usum?

    Hor. S. 1, 1, 73:

    quidve ad amicitias, usus rectumne trahat nos,

    id. ib. 2, 6, 75:

    neque quisquam omnium libidini simul et usui paruit,

    Sall. C. 51, 2:

    plures quam quot satis in usum erant ignes,

    Liv. 36, 10, 12:

    servos quos domum quis ducet suo usu,

    Dig. 50, 16, 203:

    cicuta quoque venenum est... ad multa tamen usus non omittendi,

    Plin. 25, 13, 95, § 151.—In partic., usui or ex usu esse, to be of use, service, or benefit, to be useful, serviceable, advantageous, or profitable:

    esse usui civitati, ea, quae sunt usui ad armandas naves,

    Caes. B. G. 5, 1; id. B. C. 1, 19; Liv. 3, 33, 5; cf.:

    (Satrius) fuit et mihi et Quinto fratri magno usui in nostris petitionibus,

    Cic. Att. 1, 1, 3:

    magno usui rei publicae esse,

    id. Phil. 10, 11, 26; Caes. B. G. 3, 14:

    bono usui esse,

    Plaut. Curc. 4, 2, 15:

    peritos legum ad condenda nova jura usui fore credebant,

    Liv. 3, 33, 5:

    declararent, utrum proelium ex usu esset necne,

    Caes. B. G. 1, 50; so,

    ex usu esse,

    Cic. Tusc. 4, 7, 14; Plin. 25, 13, 110, § 175:

    ad omnia haec magis opportunus nec magis ex usu tuo Nemo'st,

    Ter. Eun. 5, 9 (8), 47. —
    B.
    Use, occasion, need, want, necessity:

    non te instruere domum tuam voluerunt in provinciā, sed illum usum provinciae supplere,

    Cic. Verr. 2, 4, 5, § 9:

    quae belli usus poscunt, suppeditare,

    Liv. 26, 43, 7:

    illuc euntium, quā quemque suorum usuum causae ferrent,

    id. 6, 25, 9.—
    2.
    Usus est, or usus venit, there is need, it is necessary, becomes requisite.
    a.
    Usus est (most freq. ante-class., esp. after the analogy of opus est with the abl.).
    (α).
    Absol.:

    egomet mihi fero, quod usu'st,

    Plaut. Merc. 5, 2, 13:

    ubicumque usus siet,

    id. Bacch. 4, 4, 9; and, with ellipsis of subst. verb:

    dico ut usus fieri,

    id. As. 2, 2, 109:

    si quando usus esset,

    Cic. Off. 1, 26, 92: Me. Mihi sic est usus: tibi ut opus facto'st, face. Ch. An cuiquam est usus homini, se ut cruciet? Me. Mihi, Ter. Heaut. 1, 1, 28 sq.; cf.:

    ut equites Pompeianorum impetum, cum adesset usus, sustinere non possent,

    Caes. B. C. 3, 84, 4.—
    (β).
    With abl.:

    viginti jam usu'st filio argenti minis,

    Plaut. As. 1, 1, 76; cf. id. Bacch. 4, 4, 55; 4, 9, 47:

    mulier quae se suamque aetatem spernit, speculo ei usus est,

    id. Most. 1, 3, 93:

    curatore usus est,

    Cic. Leg. 3, 4, 10:

    ad eam rem usus est tuā mihi operā,

    Plaut. Pers. 2, 5, 27:

    tacere nequeo misera, quod tacito usus est,

    id. Cist. 1, 2, 10:

    argento invento,

    id. Ps. 1, 1, 48:

    facto,

    id. Am. 1, 3, 7; id. Rud. 2, 3, 67; id. Stich. 1, 1, 56 al.:

    dicto,

    id. Trin. 2, 4, 102:

    navis, quibus usus non est, omnis praecidisse,

    Cic. Att. 9, 6, 3:

    quibus (navibus) consuli usus non esset,

    Liv. 30, 41, 8:

    nunc viribus usus, Nunc manibus rapidis, omni nunc arte magistrā,

    Verg. A. 8, 441:

    ad eam rem usu'st homine astuto, docto, scito et callido,

    Plaut. Ps. 1, 3, 151.—Pleonast.:

    non usus facto'st mihi nunc hunc intro sequi,

    Ter. Hec. 3, 1, 47.—
    (γ).
    With ut:

    nunc ad me ut veniat usu'st Acroteleutium,

    Plaut. Mil. 4, 3, 39; cf. Ter. Heaut. 1, 1, 28 supra.—
    (δ).
    With gen.:

    alii offerunt se, si quo usus operae sit,

    Liv. 26, 9, 9.—
    b.
    Usus venit (not in Cic.):

    si quis usus venerit, Meminisse ego hanc rem vos volo,

    Plaut. Cist. 1, 2, 28: quom ad praetorem usus veniet, id. Poen. 3, 4, 17; id. Bacch. 2, 3, 129:

    si usus vene rit,

    id. Merc. 3, 1, 20:

    non usus veniet, spero,

    Ter. Heaut. 3, 2, 42:

    ut, si usus veniat, suum quisque locum teneat,

    if occasion should arise, Caes. B. G. 7, 80.—
    (β).
    With abl.:

    ubi usus veniat contra consertā manu,

    Plaut. Mil. 1, 1, 3.—
    C.
    A fit occasion or opportunity to be used.
    1.
    Usus est or adest, an occasion or opportunity offers:

    de ceteris studiis alio loco dicemus, si usus fuerit,

    Cic. Tusc. 4, 3, 5.—
    2.
    Esp.: usu venit, it happens, occurs, befalls, chances:

    nam quid homini potest turpius, quid viro miserius aut acerbius usu venire?

    Cic. Quint. 15, 49; id. Verr. 2, 5, 39, § 101:

    si id culpa senectutis accideret, eadem mihi usu venirent,

    id. Sen. 3, 7:

    idem solet in demonstratione usu venire,

    id. Inv. 1, 10, 14; 1, 54, 104:

    quod item in poëmatis, in picturis usu venit,

    id. Off. 3, 3, 15:

    hoc illud eis usu venire solet, ut, etc.,

    id. Ac. 2, 11, 35:

    cum praesertim mihi usu venturum non arbitrarer, ut, etc.,

    id. Fam. 3, 8, 6: et, id quod usu venerat, Eumolpidas demigravit, actually occurred (however strange), Nep. Alcib. 4, 5:

    id quod numquam antea usu venerat,

    id. ib. 6, 3:

    praemeditatus, quid sibi esset usu venturum,

    Auct. Her. 2, 5, 8:

    Caesar biduum in iis locis moratus, quod haec de Vercingetorige usu ventura opinione perceperat,

    Caes. B. G. 7, 9:

    usu venire ut abhorreant, etc.,

    Cic. Fin. 1, 3, 8.—Separated or in a reversed order:

    non venit idem usu mihi quod tu tibi scribis,

    Cic. Att. 7, 26, 1:

    quod cuipiam Thraco venisse usu fabula est,

    Gell. 19, 12, 6:

    quid, quod usu memoria patrum venit, ut, etc.,

    Cic. de Or. 1, 40, 183.

    Lewis & Short latin dictionary > usus

  • 2 commoditās

        commoditās ātis, f    [commodus], fitness, convenience, a fit occasion, advantage, benefit: si corrigitur, quot commoditates vide, T.: ad faciendum idonea: maximas commoditates amicitia continet: cum commoditas iuvaret, L. — Of persons, complaisance, courtesy, forbearance: magnam mi inicit suā commoditate curam, T.: viri, O.—Of discourse, fitness, adequacy, appropriateness: commoditati ingenium (est) impedimento.— Dexterity: corporis aliqua commoditas.—Convenience, ease: ob commoditatem itineris, L.
    * * *
    timeliness; fitness, aptness; convenience; advantage, utility; complaisance; due measure, just proportion; suitable (oratorical expression); symmetry

    Latin-English dictionary > commoditās

  • 3 in-ūtilis

        in-ūtilis e, adj.    with comp, useless, unserviceable, unprofitable: homo: ille, V.: dum meliorem ex ducibus inutilem volnus faceret, L.: ad rem gerendam, Cs.: rei p.: rami, H.: non inutilis ad capiendum consilium tempestas, a fit occasion, Cs.: impedimenta, L.: ferrum, V.: lingua, O.: alga, H. —Hurtful, injurious: civis: Sed sibi inutilior, O. —Inexpedient, unprofitable, unavailing, hurtful: haec inutile est subire, etc.: oratio sibi, L.: arbitrium, O.—With supine abl.: hoc inutile factu, H.

    Latin-English dictionary > in-ūtilis

  • 4 commoditas

    commŏdĭtas, ātis, f. [commodus].
    I.
    Due measure, just proportion, symmetry (so very rare): commoditas et aequitas membrorum, * Suet. Aug. 79.—
    B.
    Of discourse, fitness, a suitable oratorical expression, Cic. Rosc. Am. 4, 9; id. Inv. 1, 2, 3;

    corresp. to commode dicere,

    Auct. Her. 1, 1, 1.—
    II.
    (Acc. to commodus, II.) Easy, unrestrained, free action:

    corporis aliqua commoditas non naturā data, sed studio et industriā parta,

    i. e. dexterity, skill, Cic. Inv. 1, 25, 36.—
    2.
    Convenience, ease:

    id, ob commoditatem itineris ponte sublicio... conjungi urbi placuit,

    Liv. 1, 33, 6.—
    B.
    Of things, fitness, convenience, a fit occasion, advantage, benefit (class.):

    commoditatis omnes articulos scio,

    Plaut. Men. 1, 2, 31:

    in loco opportunitas, in occasione commoditas ad faciendum idonea (consideranda est),

    Cic. Inv. 2, 12, 40; id. Off. 1, 39, 138; Plaut. Poen. 4, 2, 94; Ter. And. 3, 3, 37:

    o Fors Fortuna, quantis commoditatibus hunc onerastis diem!

    id. Phorm. 5, 6, 1:

    plurimas et maximas commoditates amicitia continet,

    Cic. Lael. 7, 23; cf. id. N. D. 3, 36, 86; id. Fin. 4, 12, 29:

    percipere fructum aut commoditatem ex re,

    id. Off. 2, 4, 14:

    cum commoditas juvaret,

    Liv. 4, 60, 2.—
    2.
    Of persons, pleasantness, complaisance, courteousness, forbearance, lenity (only ante-class. and in Ov.):

    vir lepidissime, Cumulate commoditate,

    Plaut. Mil. 4, 9, 6; Ter. Ad. 4, 5, 76: patris, Poët. ap. Cic. N. D. 3, 29, 73:

    viri,

    Ov. H. 17, 176; 16, 310.—
    b.
    Meton. in Plaut.:

    commoditas mea, as a term of endearment,

    Plaut. Ep. 5, 1, 8; id. Men. 1, 2, 28; id. Poen. 1, 3, 12.

    Lewis & Short latin dictionary > commoditas

  • 5 aperio

    ăpĕrĭo, īre, rŭi, pertum - tr. -    - qqf. fut. aperibo (= aperiam) et imparf. aperibam (= aperiebam).    - voir apertum, apertus. [st1]1 [-] ouvrir, découvrir, dévoiler, montrer, révéler, dévoiler, mettre à jour, faire connaître.    - alicujus oculos aperire: ouvrir les yeux de qqn.    - aperire viam, vias, iter: ouvrir, frayer, creuser une route, des routes, un chemin. --- Liv. 7, 33, 11, etc..    - ferro iter aperiundum est, Sall. C. 58, 7: c'est par le fer que l'on doit se frayer un chemin.    - aperire parietem: ouvrir un mur.    - immissi cum falcibus purgarunt et aperuerunt locum, Cic. Tusc. 5, 65: envoyés avec des faucillons, ils nettoyèrent et mirent à découvert l’emplacement.    - populus Romanus aperuit Pontum, Cic. Arch. 21: le peuple romain ouvrit le royaume du Pont.    - fontes philosophiæ aperire, Cic. Tusc. 1, 6: ouvrir les sources de la philosophie.    - se aperire ou aperiri: se montrer, se dévoiler.    - flos se aperit: la rose s'ouvre.    - locum asylum aperit, Liv. 1, 8: il fit de ce lieu un asile (il ouvrit là un asile).    - in aperto loco: en plein air.    - capite aperto: la tête découverte.    - epistolam aperire: décacheter une lettre. [st1]2 [-] au fig. dévoiler, manifester, expliquer; qqf. parler de.    - aperire sensus: découvrir ses sentiments.    - locum suspicioni, crimini aperire, Cic. Verr. 5, 181: donner le champ libre au soupçon, à une accusation.    - sententiam aperire: donner son point de vue, donner son avis.    - libri Tusculanarum disputationum res ad beate vivendum maxime necessarias aperuerunt, Cic. Div. 2, 2: les Tusculanes ont dévoilé ce qui est le plus nécessaire au bonheur.    - perspicuis dubia aperiuntur, Cic. Fin. 4, 67: les choses évidentes servent à éclaircir les points douteux.    - avec prop. inf. aperire se non fortunæ... solere esse amicum, Nep. Att. 9, 5: montrer que ce n’était pas à la fortune (à la situation) qu’il donnait son amitié.    - avec int. ind. non dubitavit aperire quid cogitaret, Cic. Mil. 44: il n’hésita pas à découvrir ce qu’il méditait.    - domino navis quis sit aperit, Nep. Them. 8: il dévoile au commandant du navire qui il est.    - putabant exspectandum dum se ipsa res aperiret, Nep. Paus. 3, 7: ils pensaient qu'il fallait attendre que l'affaire se décantât d'elle-même. [st1]3 [-] ouvrir, creuser, percer.    - fundamenta templi aperire: creuser les fondations du temple.    - aperire iter, Sall.: frayer une route.    - venam (venas) aperire: s'ouvrir les veines.    - valvæ se ipsæ aperuerunt: les battants de la porte s'ouvrirent d'eux-mêmes. [st1]4 [-] ouvrir, rendre accessible, mettre à la disposition.    - tendendo ad sua quisque consilia, aperuerunt ad occasionem locum hosti, Liv. 4: en soutenant chacun son point de vue, ils donnèrent à l'ennemi une occasion favorable.    - aperire occasionem ad invadendum: donner l'occasion d'envahir.    - DCCC aperuisti, Cic. Att. 5, 4: tu lui as ouvert un crédit de 800.000 sesterces.
    * * *
    ăpĕrĭo, īre, rŭi, pertum - tr. -    - qqf. fut. aperibo (= aperiam) et imparf. aperibam (= aperiebam).    - voir apertum, apertus. [st1]1 [-] ouvrir, découvrir, dévoiler, montrer, révéler, dévoiler, mettre à jour, faire connaître.    - alicujus oculos aperire: ouvrir les yeux de qqn.    - aperire viam, vias, iter: ouvrir, frayer, creuser une route, des routes, un chemin. --- Liv. 7, 33, 11, etc..    - ferro iter aperiundum est, Sall. C. 58, 7: c'est par le fer que l'on doit se frayer un chemin.    - aperire parietem: ouvrir un mur.    - immissi cum falcibus purgarunt et aperuerunt locum, Cic. Tusc. 5, 65: envoyés avec des faucillons, ils nettoyèrent et mirent à découvert l’emplacement.    - populus Romanus aperuit Pontum, Cic. Arch. 21: le peuple romain ouvrit le royaume du Pont.    - fontes philosophiæ aperire, Cic. Tusc. 1, 6: ouvrir les sources de la philosophie.    - se aperire ou aperiri: se montrer, se dévoiler.    - flos se aperit: la rose s'ouvre.    - locum asylum aperit, Liv. 1, 8: il fit de ce lieu un asile (il ouvrit là un asile).    - in aperto loco: en plein air.    - capite aperto: la tête découverte.    - epistolam aperire: décacheter une lettre. [st1]2 [-] au fig. dévoiler, manifester, expliquer; qqf. parler de.    - aperire sensus: découvrir ses sentiments.    - locum suspicioni, crimini aperire, Cic. Verr. 5, 181: donner le champ libre au soupçon, à une accusation.    - sententiam aperire: donner son point de vue, donner son avis.    - libri Tusculanarum disputationum res ad beate vivendum maxime necessarias aperuerunt, Cic. Div. 2, 2: les Tusculanes ont dévoilé ce qui est le plus nécessaire au bonheur.    - perspicuis dubia aperiuntur, Cic. Fin. 4, 67: les choses évidentes servent à éclaircir les points douteux.    - avec prop. inf. aperire se non fortunæ... solere esse amicum, Nep. Att. 9, 5: montrer que ce n’était pas à la fortune (à la situation) qu’il donnait son amitié.    - avec int. ind. non dubitavit aperire quid cogitaret, Cic. Mil. 44: il n’hésita pas à découvrir ce qu’il méditait.    - domino navis quis sit aperit, Nep. Them. 8: il dévoile au commandant du navire qui il est.    - putabant exspectandum dum se ipsa res aperiret, Nep. Paus. 3, 7: ils pensaient qu'il fallait attendre que l'affaire se décantât d'elle-même. [st1]3 [-] ouvrir, creuser, percer.    - fundamenta templi aperire: creuser les fondations du temple.    - aperire iter, Sall.: frayer une route.    - venam (venas) aperire: s'ouvrir les veines.    - valvæ se ipsæ aperuerunt: les battants de la porte s'ouvrirent d'eux-mêmes. [st1]4 [-] ouvrir, rendre accessible, mettre à la disposition.    - tendendo ad sua quisque consilia, aperuerunt ad occasionem locum hosti, Liv. 4: en soutenant chacun son point de vue, ils donnèrent à l'ennemi une occasion favorable.    - aperire occasionem ad invadendum: donner l'occasion d'envahir.    - DCCC aperuisti, Cic. Att. 5, 4: tu lui as ouvert un crédit de 800.000 sesterces.
    * * *
        Aperio, aperis, pen. cor. aperui, apertum, aperire. Ouvrir.
    \
        Aperire pustulas acu. Celsus. Crever.
    \
        Aperire sententiam suam alicui. Cic. Declarer, Expliquer.
    \
        Aperire animum. Matius ad Ciceronem. Descouvrir son coeur.
    \
        Aperire se. Terent. Descouvrir sa pensee, Se declarer.
    \
        Aperire. Liu. Reveler, Manifester, Descouvrir.
    \
        Aperire aenigma. Plaut. Souldre une difficulté, Expliquer.
    \
        Aperire caput, aut aliam partem corporis. Cic. Descouvrir sa teste, Se deffubler.
    \
        Aperire caput, pro Vulnerare. Iuuenal. Blesser, Faire playe.
    \
        Aperire. Virg. Monstrer quelque chose cachee.
    \
        Aperire viam. Virg. Donner entree à faire quelque chose.
    \
        Aperire viam incendio. Liu. Donner le moyen.
    \
        Tibi reditum ad tuos aperuit. Cic. Il t'a ouvert le passage pour retourner.
    \
        Aperuit lux fugam. Liu. Quand le jour fut venu, on vit que les ennemis s'en estoyent fuis.
    \
        Aperire iter alicui in aliquam regionem. Liu. Ouvrir le passage, Donner passage.
    \
        Aperire caelum dicitur a poetis. Quand le jour poind.
    \
        Quum calescente sole dispulsa nebula aperuisset diem. Liu. Le jour fut esclarci, Le brouillas fut abbatu.
    \
        Aperire locum suspicioni aut crimini. Cic. Donner occasion de souspecon.
    \
        Aperire occasionem. Liu. Donner l'opportunité, ou le moyen.
    \
        Aperire fores amicitiae. Cic. Faire l'entree d'une amitie.
    \
        Aperire fontes philosophiae. Cic. Descouvrir la source de philosophie.
    \
        Aperire ludum docendi. Sueton. Ouvrir et commencer à tenir escole.

    Dictionarium latinogallicum > aperio

  • 6 causa

    causa (caussa), æ, f.    - voir l'article causa de Gaffiot. [st1]1 [-] cause, origine, source, principe, occasion.    - nihil potest evenire nisi causa antecedente, Cic. rien ne peut exister sans une cause préexistente.    - in seminibus est causa arborum, Cic.: le principe des arbres est dans la semence.    - causæ rerum, Virg.: causes premières des choses. [st1]2 [-] raison, motif allégué, prétexte, excuse.    - causam bellandi reperire: trouver un prétexte pour faire la guerre.    - eadem causā: pour la même raison.    - quid est causæ, cur: quelle raison y a-t-il pour que...? pourquoi?    - haud causast, quod nunc voluisti facere quin facias mihi, Plaut. Most.: il n'y a pas de raison que tu ne me fasses pas ce que tu as voulu me faire maintenant.    - nulla est causa quin: rien n'empêche de.    - causa ut ne (ne, quin, quominus): une raison de ne pas..., une raison pour ne pas...    - ob eam causam ut (ob eam causam quo): afin que.    - justis de causis: pour de justes raisons.    - gravi de causā, Cic.: pour de fortes raisons.    - causam alicui adjudicare: donner raison à qqn.    - quæ causa fuit, consurgere in arma Europamque Asiamque, Virg. En. 10: pour quelle raison l'Europe et l'Asie en bloc ont-elles pris les armes? [st1]3 [-] causā + gén. = à cause de, en vue de, pour, dans l'intérêt de.    - verbi causā: par exemple.    - honoris causā: pour honorer, par honneur.    - morbi causā: pour cause de maladie.    - dissimulandi causā: pour dissimuler. [st1]4 [-] affaire judiciaire, procès, cause, thèse du plaideur.    - causam agere (dicere, orare): plaider une cause.    - causam Dionis agere, Cic.: plaider la cause de Dion.    - indictā causā: sans jugement.    - causam obtinere: gagner son procès, avoir gain de cause.    - causam alicui inferre: intenter un procès à qqn.    - causā cadere (causam perdere): perdre son procès.    - causā desistere: renoncer à un procès, abandonner l’accusation.    - causam accipere (amplecti, aggredi): se charger d'une cause, défendre une cause.    - causam transferre in aliquem: rejeter la faute sur qqn.    - aliquem causā incognitā condemnare: condamner un citoyen sans procès. [st1]5 [-] point débattu, sujet, matière, question, affaire; mission, charge, délégation.    - causa disserendi, Cic.: sujet de controverse.    - tria sunt causarum genera, Cic.: il y a trois sortes de sujets (pour l'orateur).    - in causam descendere, Liv.: entrer dans le débat.    - senatus dederat causam, ut mihi gratias ageret, Cic. Verr. 2: le sénat l'avait chargé de me remercier.    - qui super tali causa missi erant, Nep.: ceux qui avaient été envoyés pour cette mission. [st1]6 [-] cas, circonstance, état, situation, condition, position.    - incidunt causæ cum...: il y a des cas où...    - in eadem causā esse: être dans le même cas, être dans la même situation.    - suam causam non nosse, alienas facile discere, Cic.: ne pas connaître sa situation, et se rendre facilement compte de celle des autres.    - erat in meliore causa, quam si remansisset, Cic.: sa situation était meilleure que s'il était resté. [st1]7 [-] la cause d'un homme politique, parti, faction.    - causam optimatium agere, Nep.: suivre le parti de l'aristocratie.    - in causam plebis inclinare, Quint.: pencher vers le parti populaire. [st1]8 [-] cas, maladie (qui sert d'excuse).    - sontica causa, Tibul.: cas grave, maladie grave.    - hæc facienda sunt causam metuentibus, Cels.: telles sont les règles à suivre pour ceux qui craignent d'être malades. [st1]9 [-] relation, rapport, liaison.    - causam amicitiæ cum aliquo habere, Cæs. BG. 5: avoir des relations d'amitié avec qqn.    - quīcum tibi omnes causæ intercedebant, Cic. Quint. 15: avec qui tu avais toutes les relations possibles.    - explicare quæ mihi sit causa cum Cæsare, Cic. Prov. Cons. 17: expliquer quelles sont mes relations avec César. [st1]10 [-] avantage, utilité, profit, intérêt.    - meā (tuā) causā: dans mon (ton) intérêt.    - omnis familiæ causa consistit tibi, Plaut.: l'intérêt de toute ta maison est compromis. [st1]11 [-] valeur explétive.    - causa bonorum, Dig.: les biens.    - causa dotis, Dig.: la dot.    - causa emptionis, Dig.: l'achat.
    * * *
    causa (caussa), æ, f.    - voir l'article causa de Gaffiot. [st1]1 [-] cause, origine, source, principe, occasion.    - nihil potest evenire nisi causa antecedente, Cic. rien ne peut exister sans une cause préexistente.    - in seminibus est causa arborum, Cic.: le principe des arbres est dans la semence.    - causæ rerum, Virg.: causes premières des choses. [st1]2 [-] raison, motif allégué, prétexte, excuse.    - causam bellandi reperire: trouver un prétexte pour faire la guerre.    - eadem causā: pour la même raison.    - quid est causæ, cur: quelle raison y a-t-il pour que...? pourquoi?    - haud causast, quod nunc voluisti facere quin facias mihi, Plaut. Most.: il n'y a pas de raison que tu ne me fasses pas ce que tu as voulu me faire maintenant.    - nulla est causa quin: rien n'empêche de.    - causa ut ne (ne, quin, quominus): une raison de ne pas..., une raison pour ne pas...    - ob eam causam ut (ob eam causam quo): afin que.    - justis de causis: pour de justes raisons.    - gravi de causā, Cic.: pour de fortes raisons.    - causam alicui adjudicare: donner raison à qqn.    - quæ causa fuit, consurgere in arma Europamque Asiamque, Virg. En. 10: pour quelle raison l'Europe et l'Asie en bloc ont-elles pris les armes? [st1]3 [-] causā + gén. = à cause de, en vue de, pour, dans l'intérêt de.    - verbi causā: par exemple.    - honoris causā: pour honorer, par honneur.    - morbi causā: pour cause de maladie.    - dissimulandi causā: pour dissimuler. [st1]4 [-] affaire judiciaire, procès, cause, thèse du plaideur.    - causam agere (dicere, orare): plaider une cause.    - causam Dionis agere, Cic.: plaider la cause de Dion.    - indictā causā: sans jugement.    - causam obtinere: gagner son procès, avoir gain de cause.    - causam alicui inferre: intenter un procès à qqn.    - causā cadere (causam perdere): perdre son procès.    - causā desistere: renoncer à un procès, abandonner l’accusation.    - causam accipere (amplecti, aggredi): se charger d'une cause, défendre une cause.    - causam transferre in aliquem: rejeter la faute sur qqn.    - aliquem causā incognitā condemnare: condamner un citoyen sans procès. [st1]5 [-] point débattu, sujet, matière, question, affaire; mission, charge, délégation.    - causa disserendi, Cic.: sujet de controverse.    - tria sunt causarum genera, Cic.: il y a trois sortes de sujets (pour l'orateur).    - in causam descendere, Liv.: entrer dans le débat.    - senatus dederat causam, ut mihi gratias ageret, Cic. Verr. 2: le sénat l'avait chargé de me remercier.    - qui super tali causa missi erant, Nep.: ceux qui avaient été envoyés pour cette mission. [st1]6 [-] cas, circonstance, état, situation, condition, position.    - incidunt causæ cum...: il y a des cas où...    - in eadem causā esse: être dans le même cas, être dans la même situation.    - suam causam non nosse, alienas facile discere, Cic.: ne pas connaître sa situation, et se rendre facilement compte de celle des autres.    - erat in meliore causa, quam si remansisset, Cic.: sa situation était meilleure que s'il était resté. [st1]7 [-] la cause d'un homme politique, parti, faction.    - causam optimatium agere, Nep.: suivre le parti de l'aristocratie.    - in causam plebis inclinare, Quint.: pencher vers le parti populaire. [st1]8 [-] cas, maladie (qui sert d'excuse).    - sontica causa, Tibul.: cas grave, maladie grave.    - hæc facienda sunt causam metuentibus, Cels.: telles sont les règles à suivre pour ceux qui craignent d'être malades. [st1]9 [-] relation, rapport, liaison.    - causam amicitiæ cum aliquo habere, Cæs. BG. 5: avoir des relations d'amitié avec qqn.    - quīcum tibi omnes causæ intercedebant, Cic. Quint. 15: avec qui tu avais toutes les relations possibles.    - explicare quæ mihi sit causa cum Cæsare, Cic. Prov. Cons. 17: expliquer quelles sont mes relations avec César. [st1]10 [-] avantage, utilité, profit, intérêt.    - meā (tuā) causā: dans mon (ton) intérêt.    - omnis familiæ causa consistit tibi, Plaut.: l'intérêt de toute ta maison est compromis. [st1]11 [-] valeur explétive.    - causa bonorum, Dig.: les biens.    - causa dotis, Dig.: la dot.    - causa emptionis, Dig.: l'achat.
    * * *
        Causa, siue caussa (vt scripserunt Virgilius et Cicero, teste Quintiliano), Ce qui fait faire quelque chose, La cause, La chose.
    \
        In ea causa res est. Vlpian. La chose est telle.
    \
        Ad eam causam scripta interpretari. Cic. Selon etc.
    \
        Causa est cur. Cic. Cause pourquoy.
    \
        Erit causa, qua consilium maiorum laudare possimus. Ci. Il y aura cause pourquoy, etc.
    \
        Ne causae quid sit, quo te quisquam quaeritet. Plaut. A fin que personne n'ait cause de te cercher.
    \
        Haec causa est, quod sic statuo. Cic. La cause est, pource que etc.
    \
        Quod si rarius fiet, id erit causae, quod non eius generis meae literae sunt, etc. Cic, La cause sera, pource que etc.
    \
        Ea te causa huc introire nolo. Terent. Pour ceste cause.
    \
        His de causis credere. Cic. Pour ces causes.
    \
        In causa damnationis fuisti. Quintil. Tu as esté cause etc.
    \
        Non est causa Zenoni quum Polemonem audisset, cur et ab eo ipso, et a superioribus dissideret. Cic. Il n'y a point de cause pourquoy. etc. Zeno n'ha raison ne excuse pourquoy, etc.
    \
        Non sine causa exquirere. Cic. Non sans cause.
    \
        Nulla causa est quin me condones cruci. Plaut. Je n'empesche point, et ne refuse point que tu ne me face crucifier, Je suis content que, etc.
    \
        Causa nulla est cur mentiar. Ci. Je n'ay aucune occasion de mentir.
    \
        Si doceo illa quae dixi, nunquid causae est Quirites, quin etc. Ci. Y a il chose qui peust estre dicte au contraire?
    \
        Ob eam ipsam causam. Cic. Pour ceste mesme cause.
    \
        Per causam exigendae pecuniae. Caes. Soubz couleur, Soubz ombre.
    \
        Pro causa supplementi, ab exercitu discedit. Caesar. Pour fournir ses bandes de gensdarmes.
    \
        Pro magnis causis nostrae necessitudinis. Cic. Pour les grandes raisons de nostre amitié.
    \
        Quid causae est, quin. Horat. Pourquoy ne, etc.
    \
        Libertatis causa fuit ciuitati. Cic. Cause que la ville s'est mise en liberté.
    \
        Malorum causa fuit adolescenti. Cic. Cause, ou occasion de tous ses maulx.
    \
        Adipiscendarum voluptatum causa. Cic. Pour avoir ses plaisirs et voluptez.
    \
        Breuitatis causa. Cic. A cause de briefveté.
    \
        Contumeliae causa. Terent. Par injure.
    \
        Mea quidem causa saluos sis licet. Plaut. Quant à moy, De par moy, De ma part.
    \
        Causa mea, causa tua, causa vestra, Quod vulgus dicit, Amore mei, tui, vestri. Plaut. Terent. Pour l'amour de moy, de toy, etc.
    \
        Tua causa velim. Cic. Je vouldroye pour l'amour de toy.
    \
        Trium nummorum causa subeunt sub hasta. Plaut. Pour trois tournois ils etc.
    \
        Qui simulatione amicitiae coluntur, et obseruantur causa temporis. Cic. Pour l'affaire qu'on en ha.
    \
        Verbi causa. Cic. Pour exemple.
    \
        Videndi causa. Virgil. Pour veoir.
    \
        Vtendi causa. Lucret. Pour en user, Pour s'en servir.
    \
        Vtilitatis causa. Lucret. Pour le prouffit et utilité.
    \
        Abdita causa. Celsus. Occulte.
    \
        Apparentes causae. Ouid. Evidentes.
    \
        Certis de causis aliter existimare. Cic. Pour certaines causes.
    \
        Graui de causa. Cic. Pour grande cause.
    \
        Iusta causa nulla cuiquam esse potest contra patriam arma capiendi. Cic. Cause juste et raisonnable.
    \
        Latens causa. Ouid. Incogneue.
    \
        Leuis. Terent. Legiere, et de petite importance.
    \
        Pudenda causa. Ouid. Deshonneste.
    \
        Recens accedit causa. Ouid. Nouvelle.
    \
        Repens causa. Tacit. Souldaine.
    \
        Speciosas causas habere. Cic. Belles.
    \
        Victa causa. Lucan. Le parti du vaincu.
    \
        Victrix causa. Lucan. Le parti du vainqueur.
    \
        Accipere causam quaesiti. Ouid. Ouir, Entendre, Escouter.
    \
        Accumulare causas. Ouid. Adiicere causam. Ouid. Adjouster.
    \
        Probabilem causam afferre. Ci. Amener, Alleguer cause et raison probable.
    \
        Afferre causam faciendi aliquid dicitur res aliqua. Ci. Apporter ou donner occasion.
    \
        Aperire causas. Propert. Declarer.
    \
        Attribuere causam calamitatis. Cic. Attribuer.
    \
        Valetudinis causas saepe attulerunt cibi. Quintil. Les viandes ont souvent esté cause de maladie.
    \
        Conferre causas. Cic. Comparer, Accomparager.
    \
        Congerere causas in aliquem. Liu. Rejecter les causes sur luy.
    \
        Constat causa belli huius in tua persona. Cic. Tu es cause de ceste guerre.
    \
        Contrahere sibi causam mortis. Plin. Estre cause de sa mort.
    \
        Dicere causas alicuius rei. Lucret. Dire et alleguer les causes et raisons pourquoy il est ainsi.
    \
        Exigere causam rei alicuius. Seneca. Demander.
    \
        Hortandi causas eximere. Tacit. Oster.
    \
        Expedire causam morbi. Virgil. Exposer, Declarer.
    \
        Explorare causas. Stat. Enquerir.
    \
        Exponere causam. Horat. Exposer.
    \
        Expromere veras causas. Lucan. Declarer,
    \
        Fluunt inde causae. Quintil. Viennent de là.
    \
        Incidunt causae. Cic. Il advient, le cas advient.
    \
        Inire causam alicuius rei. Liu. Trouver et entendre la raison pourquoy quelque chose se fait.
    \
        Retro causas legere. Quintil. Repeter ou redire depuis le commencement.
    \
        Manent causae. Cic. Durent, Sont encores.
    \
        Memorare causas alicui. Virgil. Raconter.
    \
        Nactus causam moriendi. Ci. Qui a trouvé l'occasion de mourir.
    \
        Perstare in causam damni. Ouid. Perseverer.
    \
        Repetere causas ab vltimo. Quint. Repeter depuis le commencement.
    \
        Causas sequi. Lucan. Suyvre le bon droict.
    \
        Ne miretur cur idem iterum facerem, hoc causae sumpsi, quod etc. Cic. J'ay prins ceste excuse.
    \
        Sustulit causas rerum efficientium. Cic. Il a osté.
    \
        Tegere causam alicuius rei. Ouid. Celer.
    \
        Tentare causas. Virgil. Cercher, Enquerir.
    \
        Videre causas. Lucret. Cognoistre.
    \
        Causa. Matiere, ou Question, ou Different, Cause, Proces.
    \
        Actor causae. Quintil. Celuy qui plaide une cause, Advocat.
    \
        Cardo causae. Quintil. Le neud, le principal point de la matiere.
    \
        Frons causae. Quintil. Maxime vbi frons causae non satis honesta est. Quand de prime face la cause ne semble point honneste.
    \
        Absoluta causa. Vlpian. Qui n'ha point de difficulté.
    \
        Certissima causa. Cic. Cause de laquelle il n'y a point de debat, Cause toute clere.
    \
        Accedere ad causam. Cic. Prendre la charge de la matiere, ou du proces, Se mesler de la matiere.
    \
        Acuere linguam causis. Horat. Exerciter sa langue à plaider.
    \
        Admissus reus ad causam dicendam. Ci. Qui est receu en ses deffenses et justifications.
    \
        Agere causam. Quintil. Plaider une cause.
    \
        Tu adhuc causam meam agis. Cic. Tu parles pour moy. B.
    \
        Amittere causam. Cic. Perdre son proces.
    \
        Cadere causa. Cic. Perdre sa cause, ou son proces.
    \
        Cognoscere causam alicuius ab altero. Cic. Par un autre.
    \
        Complecti causam. Cic. Prendre une querelle, Se formalizer.
    \
        Componere causam cum causa. Quintil. Comparer. Accomparager.
    \
        Credere causam alicui. Lucan. Commettre, Bailler en charge, à aucun, S'en fier en luy.
    \
        In causam se deducere. Liu. Prendre la querelle, et se formalizer, Se mettre en la meslee.
    \
        Demittere se in causam. Ci. Suyvir du tout un parti, et une querelle. Se formalizer, Se mesler de la matiere.
    \
        Causam dicere. Curt. Proposer ses defenses, Se defendre.
    \
        Causam dixisse quis dicitur, qui inter reos receptus est. Plin. Cic. Avoir esté attainct de justice, ou accusé de quelque cas en justice.
    \
        Causam dicere ex vinculis. Liu. Estre en prison, ou tenir prison fermee pendant qu'on se defend, et qu'on fait le proces.
    \
        Causae dictio. Caesar. Defense.
    \
        Causam haud dico. Plaut. Je ne contredy point, Je m'y accorde, Je ne vueil nier.
    \
        Causae nihil dicimus quin tibi vadimonium promiserit. Cic. Je ne dy point le contraire.
    \
        Non causam dico quin quod meritus est, ferat. Terent. Je n'empesche point.
    \
        In meliore causa esse. Cic. Estre mieulx.
    \
        Exudare causas. Horat. Plaider une cause en suans d'ahan, Suer en plaidant.
    \
        Fidere causae. Cic. Se fier en son bon droict.
    \
        Incumbere in causam. Cic. Incliner et s'addonner à un parti et querelle, Se mesler de la matiere.
    \
        Indicta causa damnari. Cic. Estre condamné sans estre ouy en ses defenses.
    \
        Indormire causae. Cic. S'endormir en un affaire, Le conduire negligemment.
    \
        Inedita causa. Ouid. Qui n'est point encore mise en avant, ne manifestee.
    \
        Ingredi in causam. Cic, Entrer en querelle, et suyvre un parti, Se formalizer pour un parti.
    \
        Insinuare se in causam. Cic. Entendre profondement la matiere.
    \
        Laborare causa. Quintil. N'avoir gueres bonne matiere, Quand nostre droict est bien malade.
    \
        Obtinere causam. Cic. Gaigner son proces, ou sa cause.
    \
        Vt causam certissimam obtineret. Cic. Pour gaigner sa cause toute clere.
    \
        Orare causas. Virgil. Plaider une cause.
    \
        Perdere causam. Cic. Perdre son proces.
    \
        Periclitari causa. Quintil. Estre en danger de perdre son proces.
    \
        Perorare causam. Cic. Faire fin à son plaidoyer.
    \
        Postulat causa. Cic. La matiere le requiert.
    \
        Recognoscere causam. Cic. Reveoir le proces.
    \
        Remittere causam ad Senatum. Tacit. Renvoyer.
    \
        Repetere ab vltimo causas. Quintil. Repeter depuis le commencement.
    \
        Superior causa. Cic. Le droict plus apparent, Le meilleur droict.
    \
        Sustinere causam. Cic. Quand le blasme vient sur quelcun, Estre fort souspeconné de quelque cas.
    \
        Tenere causam apud iudices. Tranquil. Gaigner sa cause.
    \
        Tradere causam aduersariis. Terent. Donner gaigné, Quicter, Trahir celuy de qui on meine la cause, et s'entendre avec partie adverse.
    \
        Vincere causam. Ouid. Gaigner sa cause.
    \
        Omnis familiae causa consistit tibi. Plaut. La charge, Le faiz, L'estat.
    \
        Accipere causam. Cic. Tenir pour excusé, Accepter l'excuse.
    \
        Fingere causas. Terent. Controuver des excuses ou menteries.
    \
        Inferre causam. Hirtius. Donner occasion.
    \
        Nectere causas. Virgil. Delayer et alleguer plusieurs excuses.
    \
        Obtendere fugae causas. Tacit. Alleguer des raisons pour couvrir et excuser la faulte qu'on a faict de s'en estre fuy.
    \
        Causa est tibi de hac re. Terent. Tu as excusation et dequoy te defendre.
    \
        Causa, Occasio: vt Causa adempta. Terent. Occasion ostee.
    \
        Capere causam. Terent. Prendre occasion.
    \
        Viro fit causa, exigitur matrimonio. Plaut. Le mari ha occasion.
    \
        Inuenta est causa qua te expellerent. Terent. Ils ont trouvé le moyen de te, etc.
    \
        Quamobrem insigne aliquid faceret. Terent. Il cercheoit occasion.
    \
        Causa, Status et conditio. Cicero. Qui in eadem causa, in qua ego, fuisset, Qui avoit suyvi le mesme parti que moy.
    \
        Eadem suam causam videbat esse, quam illorum qui innocentes peribant Ci. Il voyoit que son affaire estoit pareil, etc.
    \
        Negat Platonem, si sapiens non sit, eadem esse in causa qua Dionysium tyrannum. Cic. De mesme facon et condition.
    \
        In causam suam recidere. Pompon. Retourner en son estat, condition, et qualité.
    \
        Reuerti in pristinam causam. Martianus iuriscon. Retourner en son premier estat.
    \
        In ea causa res est. Vlpian. La chose est telle, ou en tel estat.
    \
        Sistere in eadem causa. Vlpian. Representer quelcun en mesme estat.
    \
        In eam causam venire. Triphoni. En cest estat et condition.
    \
        Causa, pro Partibus. Cic. Diutius in causa est, quam nos, commoratus. Il a plus long temps suyvi le parti de Pompee.
    \
        Quorum erat vna causa. Cic. Qui suyvoyent un mesme parti.
    \
        Causa, pro Accessione. Vlpian. Prouffit et emolument de quelque chose.

    Dictionarium latinogallicum > causa

  • 7 tempus

        tempus ōris, n    a portion of time, time, period, season, interval: tempus diei, daytime, T.: extremum diei: omni tempore anni: maturius paulo, quam tempus anni postulabat, Cs.: abiit illud tempus: tempus duorum mensum petere, L.: longo post tempore, interval, V.: tempus pacis an belli: matutina tempora, morning hours.—A time, point of time, occasion, opportunity, leisure: neque ut celari posset, tempus spatium ullum dabat, T.: nisi tempus et spatium datum sit: egeo tempore: eo tempore, quo, etc., L.: id temporis, at that time: alienum tempus est mihi tecum expostulandi: edendi, H.: datum ad consultandum, L.: certis temporibus: superioribus temporibus.—Time, duration: tempus est... pars quaedam aeternitatis, etc.: Tempore ruricolae patiens fit taurus aratri, i. e. gradually, O.—The time, fit season, appointed time, right occasion, proper period, opportunity: tempus habes tale, quale nemo habuit umquam: addubitavit, an consurgendi iam triariis tempus esset, L.: moriendi: tempore igitur ipso se ostenderunt, cum, etc., at the nick of time: tempus est, ad id quod instituimus accedere, it is the right time: nunc corpora curare tempus est, L. Tempus abire tibist, H.: suo tempore, at a fitting time.—A time, position, state, condition, times, circumstances: in hoc tempore, under present circumstances: in tali tempore, L.: incidunt saepe tempora, cum ea, etc.: libri de temporibus meis: cedere tempori, to yield to circumstances: secundis Temporibus dubiisque, H.: haud sane temporum homo, Cu.—In the phrase, temporis causā, with regard to circumstances, under momentary influence, out of courtesy, insincerely: temporis causā nobis adsentiri: nec dico temporis causā.—A time, need, emergency, extremity: quid a me cuiusque tempus poscat: neque poëtae tempori meo defuerunt: summo rei p. tempore: pro tempore atque periculo exercitum conparare, S.: O saepe mecum tempus in ultimum Deducte, to the last extremity, H.: temporis gratiā, to meet the emergency, Cu.—In rhythm or metre, time, measure, quantity: qui (trochaeus) temporibus et intervallis est par iambo: Tempora certa modique, H.—Esp., in phrases with praepp.—Ad tempus, at the right time, in time, punctually: ad tempus redire: ad tempus venire, L.—For some time, for the time being, for a while, for the moment: quae (perturbatio animi) plerumque brevis est et ad tempus: dux ad tempus lectus, L.—Ante tempus, before the right time, prematurely, too soon: ante tempus mori: ante tempus domo digressus, S.—Ex tempore, instantaneously, off hand, on the spur of the moment, extempore: versūs fundere ex tempore.—According to circumstances: consilium ex tempore capere: haec melius ex re et ex tempore constitues.—In tempore, at the right time, opportunely, in time: in ipso tempore eccum ipsum, in the nick of time, T.—In tempus, for a time, temporarily: scena in tempus structa, Ta.—Pro tempore, as the time permits, according to circumstances: consilium pro tempore capere, Cs.: te marmoreum pro tempore fecimus, V.
    * * *
    I II
    time, condition, right time; season, occasion; necessity

    Latin-English dictionary > tempus

  • 8 facio

    făcĭo, feci, factum, 3, v. a. and n.; in pass.: fio, factus, fieri ( imper. usually fac, but the arch form face is freq., esp. in Plaut. and Ter., as Plaut. As. prol. 4; 1, 1, 77; id. Aul. 2, 1, 30; id. Cist. 2, 1, 28; id. Ep. 1, 1, 37; 2, 2, 117; id. Most. 3, 2, 167 et saep.; Ter. And. 4, 1, 57; 4, 2, 29; 5, 1, 2; 14; id. Eun. 1, 2, 10 al.; Cato, R. R. 23, 1; 26; 32 al.; Cat. 63, 78; 79; 82; Ov. Med. fac. 60; Val. Fl. 7, 179 al.; futur. facie for faciam, Cato ap. Quint. 1, 7, 23; cf. dico, init., and the letter e:

    faxo,

    Plaut. Am. 1, 1, 199; 2, 1, 42; 3, 3, 17; 3, 4, 14; 5, 1, 55 et saep.; Ter. And. 5, 2, 13; id. Eun. 2, 2, 54; 4, 3, 21 al.; Verg. A. 9, 154; 12, 316; Ov. M. 3, 271; 12, 594: faxim, Enn. ap. Non. 507, 23; Plaut. Am. 1, 3, 13; id. Aul. 3, 2, 6; 3, 5, 20 al.; Ter. And. 4, 4, 14; id. Heaut. 1, 2, 13:

    faxis,

    Hor. S. 2, 3, 38; Sil. 15, 362: faxit, Lex Numae in Paul. ex Fest. s. v. ALIVTA, p. 6 Mull.; Fragm. XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 12; Plaut. Capt. 3, 4, 90; 3, 5, 54; id. Cas. 3, 5, 6 al.; Ter. Heaut. 1, 2, 24; id. Phorm. 3, 3, 21:

    faximus,

    Plaut. Truc. 1, 1, 40: faxitis, an old form in Liv. 23, 11, 2; 25, 12, 10; 29, 27, 3:

    faxint,

    Plaut. Am. 2, 1, 85; id. Aul. 2, 1, 27; 2, 2, 79 al.; Ter. Heaut. 1, 1, 109; id. Hec. 1, 2, 27; 3, 2, 19; Cic. Verr. 2, 3, 35, § 81; id. Fam. 14, 3, 3.—In pass. imper.:

    fi,

    Plaut. Curc. 1, 1, 87; Hor. S. 2, 5, 38; Pers. 1, 1, 39:

    fite,

    Plaut. Curc. 1, 1, 89 al. — Indic.: facitur, Nigid. ap. Non. 507, 15: fitur, Cato ap. Prisc. p. 789:

    fiebantur,

    id. ib.: fitum est, Liv. Andron. ap. Non. 475, 16.— Subj.: faciatur, Titin. ib.— Inf.: fiere, Enn. ap. Charis. p. 75 P.; Ann. v. 15, ed. Vahl.; Laev. ap. Gell. 19, 7, 10.—On the long i of fit, v. Ritschl, prol. p. 184, and cf. Plaut. Capt. prol. 25: ut fit in bello) [prob. root bha-; Sanscr. bhasas, light; Gr. pha-, in phainô, phêmi; cf. fax, facetiae, facilis, Corss. Ausspr. 1, 423.—But Curt. refers facio to root the- (strengthened THEK), Griech. Etym. p. 64], to make in all senses, to do, perform, accomplish, prepare, produce, bring to pass, cause, effect, create, commit, perpetrate, form, fashion, etc. (cf. in gen.:

    ago, factito, reddo, operor, tracto): verbum facere omnem omnino faciendi causam complectitur, donandi, solvendi, judicandi, ambulandi, numerandi,

    Dig. 50, 16, 218.
    I.
    Act.
    A.
    In gen.
    (α).
    With acc.: ut faber, cum quid aedificaturus est, non ipse facit materiam, sed ea utitur, quae sit parata, etc.... Quod si non est a deo materia facta, ne terra quidem et aqua et aer et ignis a deo factus est, Cic. N. D. Fragm. ap. Lact. 2, 8 (Cic. ed. Bait. 7, p. 121):

    sphaera ab Archimede facta,

    Cic. Rep. 1, 14:

    fecitque idem et sepsit de manubiis comitium et curiam,

    id. ib. 2, 17:

    aedem,

    id. ib. 2, 20:

    pontem in Arari faciundum curat,

    Caes. B. G. 1, 13, 1:

    castra,

    id. ib. 1, 48, 2; Cic. Fam. 15, 4, 4:

    faber vasculum fecit,

    Quint. 7, 10, 9:

    classem,

    Caes. B. G. 4, 21, 4:

    cenas et facere et obire,

    Cic. Att. 9, 13, 6:

    ignem lignis viridibus,

    id. Verr. 2, 1, 17, § 45:

    poema,

    to compose, id. Pis. 29, 70:

    carmina,

    Juv. 7, 28:

    versus,

    id. 7, 38:

    sermonem,

    Cic. Fam. 9, 8, 1; cf.

    litteram,

    id. Ac. 2, 2, 6: ludos, to celebrate, exhibit = edere, id. Rep. 2, 20; id. Att. 15, 10;

    also i. q. ludificari,

    Plaut. Capt. 3, 4, 47:

    sementes,

    i. e. to sow, Caes. B. G. 1, 3, 1:

    messem,

    Col. 2, 10, 28:

    pecuniam,

    to make, acquire, Cic. Verr. 2, 2, 6, § 17:

    manum (with parare copias),

    to collect, prepare, id. Caecin. 12, 33; so,

    cohortes,

    Caes. B. C. 3, 87, 4:

    exercitum,

    Vell. 2, 109, 2; and:

    auxilia mercede,

    Tac. A. 6, 33:

    iter,

    Cic. Att. 3, 1; id. Planc. 26, 65; id. Div. 1, 33, 73 et saep.; cf.

    also the phrases: aditum sibi ad aures,

    Quint. 4, 1, 46:

    admirationem alicujus rei alicui,

    to excite, Liv. 25, 11, 18; Sen. Ep. 115:

    aes alienum,

    Cic. Att. 13, 46, 4; Liv. 2, 23, 5; Sen. Ep. 119, 1:

    alienationem disjunctionemque,

    Cic. Lael. 21, 76:

    animum alicui,

    Liv. 25, 11, 10:

    arbitrium de aliquo,

    to decide, Hor. C. 4, 7, 21;

    opp. arbitrium alicui in aliqua re,

    i. e. to leave the decision to one, Liv. 43, 15, 5:

    audaciam hosti,

    id. 29, 34, 10:

    audientiam orationi,

    Cic. Div. in Caecil. 13, 42:

    auspicium alicui,

    Liv. 1, 34, 9; Hor. Ep. 1, 1, 86:

    auctoritatem,

    Cic. de Imp. Pomp. 15, 43:

    bellum,

    Cic. Off. 1, 11, 35; Caes. B. G. 3, 29, 2:

    multa bona alicui,

    Plaut. Poen. 5, 4, 46:

    castra,

    to pitch, Tac. H. 5, 1:

    caulem,

    to form, Col. Arb. 54:

    clamores,

    to make, raise, Cic. Brut. 95, 326:

    cognomen alicui,

    to give, Liv. 1, 3, 9:

    commercium sermonis,

    id. 5, 15, 5:

    concitationes,

    Caes. B. C. 3, 106 fin.:

    conjurationes,

    to form, id. B. G. 4, 30 fin.:

    consuetudinem alicui cum altero,

    Cic. Fam. 13, 23, 1:

    consilia alicui,

    Liv. 35, 42, 8:

    contentionem cum aliquo,

    Cic. Off. 1, 38, 137:

    controversiam,

    to occasion, id. Or. 34, 121:

    convicium magnum alicui,

    id. Fam. 10, 16, 1:

    copiam pugnandi militibus,

    Liv. 7, 13, 10:

    corpus,

    to grow fat, corpulent, Cels. 7, 3 fin.; Phaedr. 3, 7, 5:

    curam,

    Tac. A. 3, 52:

    damnum,

    to suffer, Cic. Brut. 33, 125:

    detrimentum,

    id. Verr. 2, 4, 9, § 20:

    desiderium alicujus, rei alicui,

    Liv. 3, 34, 7; 7, 24, 10:

    dicta,

    Ov. F. 2, 375; 3, 515:

    difficultatem,

    Quint. 10, 3, 10 and 16:

    discordiam,

    to cause, Tac. H. 3, 48:

    discrimen,

    Quint. 7, 2, 14; 11, 1, 43:

    disjunctionem (with alienationem),

    Cic. Lael. 21, 76:

    dolorem alicui,

    id. Att. 11, 8, 2:

    dulcedinem,

    Sen. Ep. 111:

    eloquentiam alicui (ira),

    Quint. 6, 2, 26:

    epigramma,

    to write, Cic. Arch. 10, 25:

    errorem,

    Sen. Ep. 67:

    eruptiones ex oppido,

    Caes. B. C. 2, 2, 5:

    exemplum,

    Quint. 5, 2, 2: exempla = edere or statuere, Plaut. Most. 5, 1, 66. exercitum, to raise, muster, Tac. A. 6, 33:

    exspectationem,

    Quint. 9, 2, 23:

    facinus,

    Plaut. Bacch. 4, 9, 1; Cic. Fin. 2, 29, 95; Tac. A. 12, 31:

    facultatem recte judicandi alicui,

    Cic. Verr. 2, 2, 73, § 179:

    fallaciam,

    Ter. And. 1, 8, 7:

    famam ingenii,

    Quint. 11, 2, 46:

    fastidium,

    Liv. 3, 1, 7:

    favorem alicui,

    id. 42, 14, 10; Quint. 4, 1, 33:

    fidem alicui,

    Cic. Cat. 3, 2, 4; id. Att. 7, 8, 1; Quint. 6, 2, 18:

    finem,

    Cic. Att. 16, 16, 16; id. Rep. 2, 44:

    formidinem,

    to excite, Tac. H. 3, 10:

    fortunam magnam (with parare),

    Liv. 24, 22, 9:

    fraudem,

    Plaut. Mil. 2, 2, 9; Cic. Att. 4, 12:

    fugam fecerunt, stronger than fugerunt,

    Liv. 8, 9, 12 Weissenb.; Sall. J. 53, 3;

    but: cum fugam in regia fecisset (sc. ceterorum),

    Liv. 1, 56, 4; so,

    fugam facere = fugare,

    id. 21, 5, 16; 21, 52, 10:

    fugam hostium facere,

    id. 22, 24, 8; 26, 4, 8 al.:

    gestum vultu,

    Quint. 11, 3, 71:

    gradum,

    Cic. de Or. 2, 61, 249; id. Verr. 2, 2, 1, § 3; Quint. 3, 6, 8:

    gratiam alicujus rei,

    Liv. 3, 56, 4; 8, 34, 3:

    gratulationem alicui,

    Cic. Fam. 11, 18, 3; Sen. Ep. 6:

    gratum alicui,

    Ter. Eun. 4, 4, 56; Cic. Rep. 1, 21; cf.:

    gratissimum alicui,

    id. Fam. 7, 21 fin.:

    histrioniam,

    Plaut. Am. prol. 152:

    homicidium,

    to commit, Quint. 5, 9, 9:

    hospitium cum aliquo,

    Cic. Balb. 18, 42:

    imperata,

    Caes. B. G. 2, 3, 3:

    impetum in hostem,

    Cic. Fin. 1, 10, 34; Liv. 25, 11, 2:

    incursionem,

    Liv. 3, 38, 3:

    indicium,

    Cic. Verr. 2, 1, 57, § 150:

    inducias,

    id. Phil. 8, 7, 20:

    initium,

    to begin, id. Agr. 2, 29, 79; cf.:

    initia ab aliquo,

    id. Rep. 1, 19:

    injuriam,

    id. ib. 3, 14 (opp. accipere); Caes. B. G. 1, 36, 4; Quint. 3, 6, 49; 10, 1, 115:

    insidias alicui,

    Cic. Mil. 9, 23:

    iram,

    Quint. 6, 1, 14:

    jacturam,

    Cic. Off. 3, 23, 89; id. Fin. 2, 24, 79; Caes. B. G. 7, 77, 7:

    judicium,

    Cic. Att. 7, 23, 2:

    judicatum,

    to execute, id. Fl. 20, 48:

    jus alicui,

    Liv. 32, 13, 6:

    jussa,

    Ov. F. 1, 379:

    laetitiam,

    Cic. Fin. 1, 7, 25:

    largitiones,

    id. Tusc. 3, 20, 48:

    locum poetarum mendacio,

    Curt. 3, 1, 4:

    locum alicui rei,

    Cels. 2, 14 fin.; 7, 4, 3; Curt. 4, 11, 8; Sen. Ep. 91, 13 et saep.:

    longius,

    Cic. Leg. 1, 7, 22 al.:

    valde magnum,

    id. Q. Fr. 1, 2, 2, § 7:

    medicinam alicui,

    to administer, id. Fam. 14, 7:

    memoriam,

    Quint. 11, 2, 4:

    mentionem,

    Cic. Q. Fr. 2, 11, 2:

    metum,

    to excite, Tac. A. 6, 36:

    turbida lux metum insidiarum faciebat,

    suggested, Liv. 10, 33, 5:

    metum alicui,

    id. 9, 41, 11:

    missum aliquem,

    Cic. Verr. 2, 3, 58, § 134:

    modum irae,

    Liv. 4, 50, 4:

    moram,

    Cic. Att. 16, 2, 1; Plaut. Most. 1, 1, 72:

    morem alicujus rei sibi,

    Liv. 35, 35, 13:

    motus,

    id. 28, 46, 8: multam alicui, Cato ap. Gell. 11, 1, 6:

    munditias,

    id. R. R. 2, 4:

    mutationem,

    Cic. Sest. 12, 27; id. Off. 1, 33, 120:

    multa alicui,

    id. Q. Fr. 3, 1, 5, § 16:

    naufragium,

    to suffer, id. Fam. 16, 9, 1:

    negotium alicui,

    to give to do, make trouble for, Quint. 5, 12, 13; Just. 21, 4, 4:

    nomen alicui,

    Liv. 8, 15, 8; cf.

    nomina,

    to incur debts, Cic. Off. 3, 14, 59:

    odium vitae,

    Plin. 20, 18, 76, § 199:

    officium suum,

    Ter. Phorm. 4, 5, 12:

    omnia amici causa,

    Cic. Lael. 10, 35; id. Fam. 5, 11, 2:

    opinionem alicui,

    id. Div. in Caecil. 14, 45:

    orationem,

    id. de Or. 1, 14, 63; id. Brut. 8, 30; id. Or. 51, 172:

    otia alicui,

    to grant, Verg. E. 1, 6:

    pacem,

    to conclude, Cic. Off. 3, 30, 109:

    pecuniam ex aliqua re,

    id. Verr. 2, 2, 6, § 17:

    periculum,

    Ter. Eun. 3, 2, 23; id. Heaut. 2, 1, 9; Tac. A. 13, 33; 16, 19; Sall. C. 33, 1: perniciem alicui, to cause, = parare, Tac. H. 2, 70:

    planum,

    Cic. Rosc. Am. 19, 54:

    potestatem,

    id. Cat. 3, 5, 11; id. Rep. 2, 28:

    praedam,

    Caes. B. G. 4, 34, 5; Cic. Verr. 2, 1, 60, § 156; Plaut. Poen. 3, 6, 8:

    praedas ab aliquo,

    Nep. Chabr. 2, 2:

    proelium,

    to join, Caes. B. G. 1, 13; Cic. Deiot. 5, 13; Liv. 25, 1, 5; Tac. H. 4, 79; id. A. 12, 40:

    promissum,

    Cic. Off. 3, 25, 95:

    pudorem,

    Liv. 3, 31, 3:

    ratum,

    id. 28, 39, 16:

    rem,

    Ter. Ad. 2, 2, 12:

    reum,

    to accuse, Cic. Verr. 2, 2, 38: risum, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 1; Quint. 6, 1, 40; 48:

    scelus,

    to commit, Tac. H. 1, 40:

    securitatem alicui,

    Liv. 36, 41, 1:

    sermonem,

    Cic. Verr. 2, 1, 26, § 66:

    significationem ignibus,

    Caes. B. G. 2, 33, 3:

    silentium,

    Liv. 24, 7, 12:

    somnum,

    to induce, Juv. 3, 282:

    spem,

    Cic. Att. 3, 16; Liv. 30, 3, 7:

    spiritus,

    id. 30, 11, 3:

    stercus,

    Col. 2, 15:

    stipendia,

    Sall. J. 63, 3; Liv. 3, 27, 1; 5, 7, 5:

    stomachum alicui,

    Cic. Att. 5, 11, 2; id. Fam. 1, 9, 10:

    suavium alicui,

    Plaut. As. 4, 1, 53:

    suspicionem,

    Cic. Fl. 33, 83:

    taedium alicujus rei,

    Liv. 4, 57, 11:

    terrorem iis,

    to inflict, id. 10, 25, 8:

    timorem,

    to excite, id. 6, 28, 8:

    mihi timorem,

    Cic. Fam. 10, 18, 2:

    totum,

    Dig. 28, 5, 35:

    transitum alicui,

    Liv. 26, 25, 3:

    turbam,

    Ter. Eun. 4, 1, 2:

    urinam,

    Col. 6, 19:

    usum,

    Quint. 10, 3, 28:

    vadimonium,

    Cic. Quint. 18, 57:

    verbum, verba,

    to speak, talk, id. Verr. 2, 4, 65, § 147:

    verbum,

    to invent, id. Fin. 3, 15, 51:

    versus,

    id. Q. Fr. 3, 5:

    vestigium,

    id. Rab. Post. 17, 47: viam [p. 717] sibi, Liv. 3, 5, 6:

    vim alicui or in aliquem,

    id. 38, 24, 4; 3, 5, 5:

    vires,

    to get, acquire, Quint. 10, 3, 3:

    vitium,

    Cic. Top. 3, 15 al. —
    (β).
    With ut, ne, quin, or the simple subj.:

    faciam, ut ejus diei locique meique semper meminerit,

    Plaut. Capt. 4, 2, 20:

    facere ut remigret domum,

    id. Pers. 4, 6, 3; id. Capt. 3, 4, 78; 4, 2, 77:

    ea, quantum potui, feci, ut essent nota nostris,

    Cic. Ac. 1, 2, 8:

    facito, ut sciam,

    id. Att. 2, 4, 4:

    non potuisti ullo modo facere, ut mihi illam epistolam non mitteres,

    id. ib. 11, 21, 1:

    si facis ut patriae sit idoneus,

    Juv. 14, 71:

    ut nihil ad te dem litterarum facere non possum,

    Cic. Ac. 8, 14, 1; for which, with quin:

    facere non possum, quin ad te mittam,

    I cannot forbear sending, id. ib. 12, 27, 2:

    fecisti, ut ne cui maeror tuus calamitatem afferret,

    id. Clu. 60, 168:

    fac, ne quid aliud cures,

    id. Fam. 16, 11, 1:

    domi assitis, facite,

    Ter. Eun. 3, 2, 53:

    fac fidele sis fidelis,

    Plaut. Capt. 2, 3, 79:

    fac cupidus mei videndi sis,

    Cic. Fam. 5, 21, 5:

    fac cogites,

    id. ib. 11, 3, 4.—In pass.:

    fieri potest, ut recte quis sentiat, etc.,

    Cic. Tusc. 1, 3, 6: potest fieri, ut iratus dixerit, etc., Crass. ap. Cic. de Or. 2, 70, 285:

    nec fieri possit, ut non statim alienatio facienda sit,

    id. Lael. 21, 76; so with ut non, id. Verr. 2, 2, 77, § 190 (Zumpt, Gram. § 539).—
    (γ).
    With inf. = efficere, curare, to cause (rare):

    nulla res magis talis oratores videri facit,

    Cic. Brut. 38, 142; Pall. 6, 12:

    aspectus arborum macrescere facit volucres inclusas,

    Varr. R. R. 3, 5, 3; Sall. Fragm. ap. Sen. Ep. 114:

    qui nati coram me cernere letum Fecisti,

    Verg. A. 2, 539; Ov. H. 17, 174:

    mel ter infervere facito,

    Col. 12, 38, 5 (perh. also in Ov. H. 6, 100, instead of favet, v. Loers. ad h. l.; cf. infra, B. 4.).—
    (δ).
    Absol.:

    ego plus, quam feci, facere non possum,

    Cic. Fam. 11, 14, 3:

    faciam, ut potero, Laeli,

    id. de Sen. 3, 7; cf. id. Rep. 1, 24:

    noli putare, pigritia me facere, quod non mea manu scribam,

    id. Att. 16, 15, 1; so,

    facere = hoc or id facere,

    Lucr. 4, 1112 (cf. Munro ad loc.); 1153: vereor ne a te rursus dissentiam. M. Non facies, Quinte, Cic. Leg. 3, 15, 33;

    so after scribam,

    id. Att. 16, 16, 15:

    nominaverunt,

    id. Rep. 2, 28, 50;

    after disserere: tu mihi videris utrumque facturus,

    id. ib. 2, 11, 22;

    after fingere: ut facit apud Platonem Socrates,

    id. ib.:

    necesse erit uti epilogis, ut in Verrem Cicero fecit,

    Quint. 6, 1, 54:

    qui dicere ac facere doceat,

    id. 2, 3, 11:

    faciant equites,

    Juv. 7, 14; Liv. 42, 37, 6:

    petis ut libellos meos recognoscendos curem. Faciam,

    Plin. Ep. 4, 26, 1; 5, 1, 4 et saep. (cf. the use of facio, as neutr., to resume or recall the meaning of another verb, v. II. E. infra; between that use and this no line can be drawn).
    B.
    In partic.
    1.
    With a double object, to make a thing into something, to render it something:

    senatum bene firmum firmiorem vestra auctoritate fecistis,

    Cic. Phil. 6, 7, 18:

    te disertum,

    id. ib. 2, 39 fin.:

    iratum adversario judicem,

    id. de Or. 1, 51, 220:

    heredem filiam,

    to appoint, constitute, id. Verr. 2, 1, 43, § 111:

    aliquem regem,

    Just. 9, 6:

    aliquem ludos,

    Plaut. Aul. 2, 2, 75:

    aliquem absentem rei capitalis reum,

    Cic. Verr. 2, 2, 38, § 93:

    animum dubium,

    id. de Imp. Pomp. 10, 27:

    injurias irritas,

    id. Verr. 2, 2, 26, § 63:

    vectigalia sibi deteriora,

    Caes. B. G. 1, 36, 4:

    hi consules facti sunt,

    Cic. de Sen. 5, 14:

    disciplina doctior facta civitas,

    id. Rep. 2, 19:

    di ex hominibus facti,

    id. ib. 2, 10; cf.:

    tua virtute nobis Romanos ex amicis amicissimos fecisti,

    Sall. J. 10, 2.—In pass.:

    quo tibi sumere depositum clavum fierique tribuno?

    to become a tribune, Hor. S. 1, 6, 25.—
    2.
    to value, esteem, regard a person or thing in any manner (like the Engl. make, in the phrase to make much of).—Esp. with gen. pretii:

    in quo perspicere posses, quanti te, quanti Pompeium, quem unum ex omnibus facio, ut debeo, plurimi, quanti Brutum facerem,

    Cic. Fam. 3, 10, 2:

    te quotidie pluris feci,

    id. ib. 3, 4, 2:

    voluptatem virtus minimi facit,

    id. Fin. 2, 13, 42:

    dolorem nihili facere,

    to care nothing for, to despise, id. ib. 27, 88:

    nihili facio scire,

    Plaut. Pers. 2, 2, 42:

    negat se magni facere, utrum, etc.,

    Quint. 11, 1, 38:

    parum id facio,

    Sall. J. 85, 31: si illi aliter nos faciant quam aequum sit. Plaut. Stich. 1, 1, 43.—
    3.
    With gen., to make a thing the property of a person, subject it to him: omnia, quae mulieris fuerunt, viri fiunt, Cic. Top. 4, 23.—Esp.: facere aliquid dicionis alicujus, to reduce to subjection under a person or power:

    omnem oram Romanae dicionis fecit,

    Liv. 21, 60, 3:

    dicionis alienae facti,

    id. 1, 25, 13; 5, 27, 14; cf.: ut munus imperii beneficii sui faceret, to make it ( seem) his own bounty, Just. 13, 4, 9:

    ne delecto imperatore alio sui muneris rempublicam faceret,

    Tac. A. 15, 52.—
    4.
    To represent a thing in any manner, to feign, assert, say. —Constr. with acc. and adj. or part., or with acc. and inf.
    (α).
    Acc. and part.:

    in eo libro, ubi se exeuntem e senatu et cum Pansa colloquentem facit,

    id. Brut. 60, 218:

    Xenophon facit... Socratem disputantem,

    id. N. D. 1, 12, 31; cf.:

    ejus (Socratis) oratio, qua facit eum Plato usum apud judices,

    id. Tusc. 1, 40 fin. al.—
    (β).
    Acc. and inf.:

    qui nuper fecit servo currenti in via decesse populum,

    Ter. Heaut. prol. 31:

    fecerat et fetam procubuisse lupam,

    Verg. A. 8, 630; cf. Ov. M. 6, 109, v. Bach ad h. l.:

    poetae impendere apud inferos saxum Tantalo faciunt,

    Cic. Tusc. 4, 16, 35:

    quem (Herculem) Homerus apud inferos conveniri facit ab Ulixe,

    id. N. D. 3, 16, 41:

    Plato construi a deo mundum facit,

    id. ib. 1, 8, 19:

    Plato Isocratem laudari fecit a Socrate,

    id. Opt. Gen. 6, 17; id. Brut. 38, 142:

    M. Cicero dicere facit C. Laelium,

    Gell. 17, 5, 1:

    caput esse faciunt ea, quae perspicua dicunt,

    Cic. Fia. 4, 4, 8, v. Madv. ad h. l.—
    (γ).
    In double construction:

    Polyphemum Homerus cum ariete colloquentem facit ejusque laudare fortunas,

    Cic. Tusc. 5, 39 fin.
    5.
    To make believe, to pretend:

    facio me alias res agere,

    Cic. Fam. 15, 18:

    cum verbis se locupletem faceret,

    id. Fl. 20:

    me unum ex iis feci, qui, etc.,

    id. Planc. 27, 65.—
    6.
    Hypothetically in the imper. fac, suppose, assume:

    fac, quaeso, qui ego sum, esse te,

    Cic. Fam. 7, 23, 1; cf.:

    fac potuisse,

    id. Phil. 2, 3, 5:

    fac animos non remanere post mortem,

    id. Tusc. 1, 34, 82; 1, 29, 70:

    fac velit,

    Stat. Ach. 2, 241:

    fac velle,

    Verg. A. 4, 540.—
    7.
    In mercant. lang., to practise, exercise, follow any trade or profession:

    cum mercaturas facerent,

    Cic. Verr. 2, 5, 28, § 72:

    naviculariam,

    id. ib. 2, 5, 18, §

    46: argentariam,

    id. ib. 2, 5, 49, § 155; id. Caecin. 4, 10:

    topiariam,

    id. Q. Fr. 3, 1, 2, § 5:

    haruspicinam,

    id. Fam. 6, 18, 1:

    praeconium,

    id. ib.; so,

    piraticam,

    id. Post. Red. in Sen. 5, 11:

    medicinam,

    Phaedr. 1, 14, 2.—
    8.
    In relig. lang., like the Gr. rhezein, to perform or celebrate a religious rite; to offer sacrifice, make an offering, to sacrifice:

    res illum divinas apud eos deos in suo sacrario quotidie facere vidisti,

    Cic. Verr. 2, 4, 8, § 18:

    sacra pro civibus,

    id. Balb. 24, 55:

    sacrificium publicum,

    id. Brut. 14, 56.— Absol.:

    a sacris patriis Junonis Sospitae, cui omnes consules facere necesse est, consulem avellere,

    Cic. Mur. 41, 90.—With abl.:

    cum faciam vitula pro frugibus,

    Verg. E. 3, 77:

    catulo,

    Col. 2, 22, 4.— Pass. impers.:

    cum pro populo fieret,

    Cic. Att. 1, 13, 3:

    quibus diis decemviri ex libris ut fieret, ediderunt,

    Liv. 37, 3, 5.—
    9.
    In gram., to make, form in inflecting:

    cur aper apri et pater patris faciat?

    Quint. 1, 6, 13; so id. 14; 15; 27; cf.:

    sic genitivus Achilli et Ulixi fecit,

    id. 1, 5, 63; 1, 6, 26:

    eadem (littera) fecit ex duello bellum,

    id. 1, 4, 15.—
    10.
    In late Lat., (se) facere aliquo, to betake one's self to any place:

    intra limen sese facit,

    App. 5, p. 159, 25;

    without se: homo meus coepit ad stelas facere,

    Petr. 62:

    ad illum ex Libya Hammon facit,

    Tert. Pall. 3.—
    11.
    Peculiar phrases.
    a.
    Quid faciam (facias, fiet, etc.), with abl., dat., or (rare) with de, what is to be done with a person or thing? quid hoc homine facias? Cic. Sest. 13, 29; id. Verr. 2, 2, 16, § 40:

    nescit quid faciat auro,

    Plaut. Bacch. 2, 3, 100:

    quid tu huic homini facias?

    Cic. Caecin. 11, 30; cf.:

    quid enim tibi faciam,

    id. Att. 7, 3, 2: quid faceret huic conclusioni, i. e. how should he refute, etc., id. Ac. 2, 30, 96:

    quid facias illi?

    Hor. S. 1, 1, 63:

    miserunt Delphos consultum quidnam facerent de rebus suis,

    Nep. Them. 2: quid fecisti scipione? what have you done with the stick? or, what has become of it? Plaut. Cas. 5, 4, 6; cf. id. ib. 5, 4, 9.—In pass.:

    quid Tulliola mea fiet?

    Cic. Fam. 14, 4, 3:

    quid illo fiet? quid me?

    id. Att. 6, 1, 14:

    quid fiet artibus?

    id. Ac. 2, 33, 107:

    quid mihi fiet?

    Ov. A. A. 1, 536:

    quid de illa fiet fidicina igitur?

    Plaut. Ep. 1, 2, 48: de fratre quid fiet? Ter. Ad. 5, 9, 39.— Absol.:

    quid faciat Philomela? fugam custodia claudit?

    Ov. M. 6, 572:

    quid facerem? neque servitio me exire licebat, etc.,

    Verg. E. 1, 41 al. —
    b.
    Fit, factum est aliquo or aliqua re, it happens to, becomes of a person or thing:

    volo Erogitare, meo minore quid sit factum filio,

    Plaut. Capt. 5, 1, 32:

    nec quid deinde iis (elephantis) factum sit, auctores explicant,

    Plin. 8, 6, 6, § 17:

    quid eo est argento factum?

    Plaut. Most. 3, 1, 106.—Hence,
    (β).
    Esp., si quid factum sit aliquo, if any thing should happen to one (i. q. si quid acciderit humanitus), euphemistically for if one should die:

    si quid eo factum esset, in quo spem essetis habituri?

    Cic. de Imp. Pomp. 20, 59; cf.:

    eum fecisse aiunt, sibi quod faciendum fuit,

    Plaut. Poen. 5, 1, 23. —
    c.
    Ut fit, as it usually happens, as is commonly the case:

    praesertim cum, ut fit, fortuito saepe aliquid concluse apteque dicerent,

    Cic. Or. 53, 177:

    queri, ut fit, incipiunt,

    id. Verr. 2, 2, 23, § 56:

    dum se uxor, ut fit, comparat,

    id. Mil. 10, 28:

    fecit statim, ut fit, fastidium copia,

    Liv. 3, 1, 7.—
    d.
    Fiat, an expression of assent, so be it! very good! fiat, geratur mos tibi, Plaut. Ps. 1, 5, 146; id. As. 1, 1, 27; id. Am. 2, 2, 138; id. Most. 4, 3, 44 al.—
    e.
    Dictum ac factum, no sooner said than done, without delay, at once; v. dictum under dico, A. d.—
    12.
    In certain phrases the ellipsis of facere is common, e. g. finem facere:

    Quae cum dixisset, Cotta finem,

    Cic. N. D. 3, 40, 94; id. Fin. 4, 1 init. —With nihil aliud quam, quid alium quam, nihil praeterquam, which often = an emphatic Engl. only (but not in Cic.):

    Tissaphernes nihil aliud quam bellum comparavit,

    Nep. Ages. 2:

    per biduum nihil aliud quam steterunt parati,

    Liv. 34, 46; Suet. Caes. 20; id. Aug. 83; Liv. 2, 63; 4, 3; 3, 26.—So with nihil amplius quam, nihil prius quam, nihil minus quam, Liv. 26, 20; 35, 11; Suet. Dom. 3.
    II.
    Neutr.
    A.
    With adverbs, to do, deal, or act in any manner:

    recta et vera loquere, sed neque vere neque recte adhuc Fecisti umquam,

    Plaut. Capt. 5, 2, 7;

    v. recte under rego: bene fecit Silius, qui transegerit,

    Cic. Att. 12, 24, 1:

    seu recte seu perperam,

    to do right or wrong, id. Quint. 8, 31:

    Dalmatis di male faciant,

    id. Fam. 5, 11 fin.:

    facis amice,

    in a friendly manner, id. Lael. 2, 9; cf.:

    per malitiam,

    maliciously, id. Rosc. Com. 7, 21:

    humaniter,

    id. Q. Fr. 2, 1, 1:

    imperite,

    id. Leg. 1, 1, 4:

    tutius,

    Quint. 5, 10, 68:

    voluit facere contra huic aegre,

    Ter. Eun. 4, 1, 10: bene facere, to profit, benefit (opp. male facere, to hurt, injure), Ter. Ad. 5, 8, 25; 5, 7, 19; Plaut. Most. 3, 2, 22; id. Capt. 5, 2, 23; v. also under benefacio and benefactum.—
    B.
    Facere cum or ab aliquo, to take part with one, to side with one; and opp. contra (or adversus) aliquem, to take part against one:

    si respondisset, idem sentire et secum facere Sullam,

    Cic. Sull. 13, 36; cf.:

    cum illo consulem facere,

    id. Att. 6, 8, 2; and:

    secum consules facere,

    id. Planc. 35, 86:

    auctoritatem sapientissimorum hominum facere nobiscum,

    id. Caecin. 36, 104; cf.:

    rem et sententiam interdicti mecum facere fatebatur,

    id. ib. 28, 79:

    cum veritas cum hoc faciat,

    is on his side, id. Quint. 30, 91:

    commune est, quod nihilo magis ab adversariis quam a nobis facit,

    id. Inv. 1, 48, 90:

    omnes damnatos, omnes ignominia affectos illac (a or cum Caesare) facere,

    id. Att. 7, 3, 5:

    quae res in civitate duae plurimum possunt, eae contra nos ambae faciunt in hoc tempore,

    id. Quint. 1, 1:

    neque minus eos cum quibus steterint quam adversus quos fecerint,

    Nep. Eum. 8, 2:

    cum aliquo non male facere,

    to be on good terms with, Ov. Am. 3, 762.—
    C.
    In late Lat. facere cum aliqua = vivere cum aliqua, to live in matrimony, to be married, Inscr. Orell. 4646. —
    D.
    Ad aliquid, alicui, or absol., to be good or of use for any thing; to be useful, of service:

    chamaeleon facit ad difficultatem urinae,

    Plin. 22, 18, 21, § 46; Scrib. Comp. 122:

    ad talem formam non facit iste locus,

    Ov. H. 16, 190; cf. id. ib. 6, 128; id. Am. 1, 2, 16 al.:

    radix coronopi coeliacis praeclare facit,

    Plin. 22, 19, 22, § 48; so with dat., Plin. Val. 2, 1; Prop. 3 (4), 1, 20:

    facit autem commode ea compositio, quam, etc.,

    Col. 7, 5, 7; 8, 17, 13:

    nec caelum, nec aquae faciunt, nec terra, nec aurae,

    do not benefit me, Ov. Tr. 3, 8, 23:

    mire facit in peroratione confessio,

    Quint. 11, 3, 173; 171; cf. with a subject-clause: plurimum facit, totas diligenter [p. 718] nosse causas, id. 6, 4, 8: ad aliquid or alicui signifies also to suit, fit:

    non faciet capiti dura corona meo,

    Prop. 3, 1, 19; cf. Ov. H. 16, 189.—
    E.
    Like the Gr. poiein or dran, and the Engl. to do, instead of another verb (also for esse and pati):

    factum cupio (sc. id esse),

    Plaut. Truc. 4, 4, 24:

    factum volo,

    id. Bacch. 3, 3, 91; id. Most. 3, 2, 104:

    an Scythes Anacharsis potuit pro nihilo pecuniam ducere, nostrates philosophi facere non potuerunt?

    Cic. Tusc. 5, 32, 90:

    nihil his in locis nisi saxa et montes cogitabam: idque ut facerem, orationibus inducebar tuis,

    id. Leg. 2, 1, 2; cf.:

    Demosthenem, si illa pronuntiare voluisset, ornate splendideque facere potuisse,

    id. Off. 1, 1 fin.; and:

    cur Cassandra furens futura prospiciat, Priamus sapiens hoc idem facere nequeat?

    id. Div. 1, 39, 85; so id. Ac. 2, 33, 107; id. Att. 1, 16, 13; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 18, 2; Nep. Chabr. 3, 4; 4, 3 al.:

    vadem te ad mortem tyranno dabis pro amico, ut Pythagoreus ille Siculo fecit tyranno (here also with the case of the preceding verb),

    Cic. Fin. 2, 24 fin. (v. Madv. ad h. l. p. 278):

    jubeas (eum) miserum esse, libenter quatenus id facit (i. e. miser est),

    what he is doing, Hor. S. 1, 1, 64:

    in hominibus solum existunt: nam bestiae simile quiddam faciunt (i. q. patiuntur or habent),

    Cic. Tusc. 4, 14; so,

    ne facias quod Ummidius quidam (= ne idem experiaris, ne idem tibi eveniat),

    Hor. S. 1, 1, 94. —
    F.
    Facere omitted, especially in short sentences expressing a judgment upon conduct, etc.:

    at stulte, qui non modo non censuerit, etc.,

    Cic. Off. 3, 27, 101.—Hence,
    1.
    factus, a, um, P. a.
    A.
    As adjective ante-class. and very rare:

    factius nihilo facit, sc. id, i. e. nihilo magis effectum reddit,

    is no nearer bringing it about, Plaut. Trin. 2, 3, 6; cf. Lorenz ad loc.—Far more freq.,
    B.
    In the neutr. as subst.: factum, i ( gen. plur. factum, Enn. ap. Cic. Div. 1, 31, 66 Trag. 81), that which is done, a deed, act, exploit, achievement (syn.: res gestae, facinus).
    1.
    In gen.:

    depingere,

    Ter. Phorm. 1, 5, 38:

    facere factum,

    Plaut. Truc. 2, 7, 5; id. Mil. 3, 1, 139:

    dicta et facta,

    Ter. Eun. 5, 4, 19; id. Heaut. 4, 5, 12:

    opus facto est,

    id. Phorm. 4, 5, 4:

    ecquod hujus factum aut commissum non dicam audacius, sed, etc.,

    Cic. Sull. 26, 72: meum factum probari abs te triumpho gaudio, Caes. ap. Cic. Att. 9, 16, A. 1;

    14, 9, 2: quod umquam eorum in re publica forte factum exstitit?

    id. ib. 8, 14, 2:

    praeclarum atque divinum,

    id. Phil. 2, 44, 114:

    egregium,

    id. Fam. 10, 16, 2; id. Cael. 10, 23:

    factum per se improbabile,

    Quint. 7, 4, 7; 6, 1, 22:

    illustre,

    Nep. Arist. 2, 2; cf.:

    illustria et gloriosa,

    Cic. Fin. 1, 11, 37:

    forte,

    id. Att. 8, 14, 2:

    dira,

    Ov. M. 6, 533:

    nefanda,

    id. H. 14, 16 al.; but also with the adv.:

    recte ac turpiter factum,

    Caes. B. G. 7, 80, 5; cf.:

    multa huius (Timothei) sunt praeclare facta sed haec maxime illustria,

    Nep. Timoth. 1, 2;

    v. Zumpt, Gram. § 722, 2: dimidium facti, qui coepit, habet,

    Hor. Ep. 1, 2, 40:

    quo facto aut dicto adest opus,

    Plaut. Am. 1, 1, 15 et saep.:

    famam extendere factis,

    Verg. A. 10, 468: non hominum video. non ego facta boum, doings, i. e. works, Ov. H. 10, 60.—
    2.
    In partic., bonum factum, like the Gr. agathê tuchê, a good deed, i. e. well done, fortunate (ante-class. and post-Aug.):

    bonum factum'st, edicta ut servetis mea,

    Plaut. Poen. prol. 16; cf. id. ib. 44; cf.:

    hoc factum est optimum, ut, etc.,

    id. Ps. 1, 2, 52:

    majorum bona facta,

    Tac. A. 3, 40; cf. id. ib. 3, 65. —At the commencement of edicts, Suet. Caesar, 80; id. Vit. 14; Aur. Vict. Vir. Ill. 49, 17; Tert. Pudic. 1.—(But in the class. per. factum in this sense is a participle, and is construed with an adv.:

    bene facta,

    Sall. C. 8, 5; id. J. 85, 5; Cic. Tusc. 2, 26, 64:

    recte, male facta,

    id. Off. 2, 18, 62:

    male facto exigua laus proponitur,

    id. Leg. Agr. 2, 2, 5; id. Brut. 43, 322; Quint. 3, 7, 13; cf. Krebs, Antibarb. p. 460).—
    * 2.
    facteon, a word jestingly formed by Cicero, after the analogy of the Greek, for faciendum: quare, ut opinor, philosophêteon, id quod tu facis, et istos consulatus non flocci facteon, Cic. Att. 1, 16, 13 Orell. N. cr. (for facteon, Ernesti has eateon).

    Lewis & Short latin dictionary > facio

  • 9 occasio

    occāsĭo, ōnis, f. [occĭdo, a falling out, a happening, hap; hence], an occasion, opportunity, fit time, convenient season, favorable moment for doing any thing; eukairia, kairos (syn.: opportunitas, locus, facultas).
    I.
    In gen.:

    occasio est pars temporis, habens in se alicujus rei idoneam faciendi aut non faciendi opportunitatem... in occasione, ad spatium temporis, faciendi quaedam opportunitas intellegitur adjuncta,

    Cic. Inv. 1, 27, 40: tempus actionis opportunum Graece eukairia, Latine appellatur occasio, id. Off. 1, 40, 142: occasio opportunitas temporis casu quodam provenientis est, Paul. ex Fest. p. 178 Müll.:

    dum datur mihi occasio Tempusque,

    Plaut. Men. 3, 3, 30; cf.:

    nunc occasio est et tempus,

    id. Ps. 4, 2, 3; Ter. Heaut. 2, 2, 4:

    an ego occasionem tantam, tam brevem, tam optatam, tam insperatam Amitterem?

    id. Eun. 3, 5, 56:

    minima,

    Suet. Calig. 14; cf.

    summa,

    Ter. Phorm. 5, 7, 2 infra: occasionem nancisci, Afran. ap. Non. 308, 13:

    quem, si interficere voluisset, quantae quoties occasiones, quam praeclarae fuerunt,

    Cic. Mil. 14, 38:

    occasio opprimendi,

    id. ib. 15:

    inrumpendi in urbem,

    Curt. 4, 5, 16:

    resistendi,

    id. 7, 4, 4: majores occasiones ad opitulandum haberem, more opportunities, Planc [p. 1250] up. Cic. Fam. 10, 8, 2:

    ut primum occasio data est rem publicam defendendi,

    as soon as an opportunity presented itself, Cic. Fam. 12, 242:

    occasionem sibi ad occupandam Asiam oblatam esse arbitratur,

    has presented itself, id. Imp. Pomp. 2, 4:

    amplam occasionem calumniae nactus,

    id. Verr. 2, 2, 25, § 61:

    occasio mirifica,

    id. Att. 2, 14, 2:

    opportuna,

    Val. Max. 5, 4, 3:

    quo faciliorem occasionem Salvio praebuit perficiendi conata,

    Suet. Galb. 17:

    occasio minor opinione,

    id. Caes. 3:

    tam bona,

    Plaut. Most. 2, 2, 9:

    lepida,

    id. Mil. 4, 1, 30:

    bellissima,

    Petr. S. 25:

    occasionem amittere,

    to lose, let slip, Cic. Caecin. 5, 15:

    omittere,

    Suet. Cal. 14; so,

    praetermittere,

    Caes. B. C. 3, 25:

    capere,

    to seize, Plaut. Ps. 4, 3, 5:

    arripere,

    Liv. 35, 12, 17:

    occasiones quaerere,

    Sen. Ben. 3, 14, 4:

    rapere de die,

    Hor. Epod. 13, 4:

    amplecti,

    Plin. Ep. 2, 13, 1:

    sumere,

    Plin. 2, 1, 1, § 3:

    occasione uti,

    Just. 38, 5, 1:

    non deesse occasioni,

    not to miss, to profit by, Caes. B. C. 3, 79:

    cunctationem hostium suam fore occasionem rati,

    Curt. 4, 6, 13:

    dum datur mihi occasio tempusque,

    Plaut. Men. 3, 3, 29:

    ne a fortunā datam occasionem liberandae Graeciae dimitterent,

    Nep. Milt. 3, 3; id. Alc. 8, 5:

    cujus (rei) se occasio dederit,

    Quint. 12, 2, 12: (paratus) depugnare, si occasio tulerit, mori, si casus inciderit, etc., Planc. ap. Cic. Fam. 10, 21, 6:

    occasionem aperire ad invadendum,

    Liv. 4, 53, 9:

    occasionem sibi ad occupandam Asiam oblatam esse,

    Cic. Imp. Pomp. 2, 4:

    occasione datā,

    should an opportunity offer, id. Phil. 7, 6, 18; cf.:

    occasione oblatā simultates deponere,

    Suet. Caes. 73:

    praebere,

    id. Galb. 17:

    offerre,

    id. Aug. 16:

    per occasionem,

    on a favorable opportunity, Liv. 30, 3:

    rem inmaturam nisi per occasionem aperire noluerat,

    id. 1, 5, 5; 1, 53, 7; 2, 11, 2; Sall. C. 51, 6:

    fratris memoriā per omnem occasionem celebratā,

    on every occasion, Suet. Claud. 11; id. Aug. 67:

    ad occasionem aurae evehi,

    the wind being fair, taking advantage of a fair wind, id. ib. 97:

    levia proelia ex occasione hujus aut illius partis oriebantur,

    Liv. 24, 3, 17:

    ex occasione,

    as occasion offered, Suet. Caes. 60:

    occasione omni,

    on every occasion, id. Claud. 42.—With inf.:

    nunc adest occasio Benefacta cumulare = occasio cumulandi,

    Plaut. Capt. 2, 3, 63:

    nunc est illa occasio inimicum ulcisci,

    id. Pers. 4, 7, 15:

    agere tuam rem occasio est,

    id. Poen. 3, 3, 46; 5, 4, 42; id. Curc. 1, 1, 60; cf.:

    summa eludendi occasio'st mihi nunc senes Et Phaedriae curam adimere,

    Ter. Phorm. 5, 6, 45.—With ut and subj.:

    fuit occasio, si vellet, jam pridem argentum ut daret,

    Plaut. Ps. 1, 3, 51:

    quoniam occasio fuit Mea virtute parta ut quantum velles sumeres,

    id. Bacch. 4, 4, 22:

    rara haec occasio est, ut referri possint divini honores,

    Quint. 3, 7, 17.—
    B.
    Personified: Occasio, Opportunity, as a goddess, Phaedr. 5, 8; Aus. Epigr. 12, 3.—
    II.
    In partic.
    1.
    Opportunity.
    a.
    Facility or means of having a thing:

    solitudinis,

    Tac. A. 15, 50.—
    b.
    A supply, stock (post-Aug.):

    oleae,

    Col. 9, 1:

    lapidum,

    Plin. 36, 26, 65, § 191:

    vetusti olei,

    id. 23, 4, 40, § 82.—
    2.
    A pretext, plea, plausible explanation:

    hāc illi opus est occasione, ne illum talium precum pudeat,

    Quint. 3, 8, 47:

    occasiones et ex causis et ex dictis adversariorum oriuntur,

    id. 6, 1, 5; 12, 10, 13:

    quantulacunque adeo est occasio, sufficit irae,

    Juv. 13, 183.—
    3.
    Occasion, motive, reason:

    non habeo ullam occasionem, ut apud te falsa fabuler,

    Plaut. Ep. 5, 1, 38.—
    4.
    Milit. t. t., a dash, raid, surprise:

    occasionis esse rem, non proelii,

    they were undertaking a surprise, not a battle, Caes. B. G. 7, 45, 9:

    cujus (belli) maxima momenta in occasionibus sunt,

    Sen. Ira, 3, 21, 1:

    occasionibus imminere,

    Front. 2, 5, 22. —
    5.
    A cause (late Lat.): cum calcis ictu mortis occasio praebita videatur, Mos. et Rom. Leg. Coll. 1, 10, 1.

    Lewis & Short latin dictionary > occasio

  • 10 habeo

    hăbĕo, ēre, bŭi, bĭtum    - tr. qqf. intr. -    - haben = habesne, Plaut. Ps. 1163; Trin. 89,- 964; Truc. 680 --- arch. habessit = habuerit, Cic. Leg. 2, 19 --- inf. passif haberier, Plaut. Mil. 2, 6, 111.    - voir l'article habeo de Gaffiot. [st1]1 [-] avoir, posséder, garder, tenir; être maître de, tenir, contenir, retenir, renfermer.    - habere fundum, Cic.: posséder un domaine.    - habere sibi hereditatem, Cic.: garder pour soi un héritage.    - habere aliquem collegam: avoir qqn pour collègue.    - (animus) habet cuncta neque ipse habetur, Sall.: (l'esprit) est maître de tout et lui-même n'a pas de maître.    - habeo, non habeor a Laide, Cic. Fam. 9, 26, 2: je suis le maître et non l'esclave de Laïs.    - jaculum quod manibus habemus, Ov.: le javelot que nous tenons à la main.    - nihil epistula habebat, Cic.: la lettre ne renfermait rien.    - fere totius ulterioris Hispaniae regio difficilem habet oppugnationem, Caes.: presque toute l'Espagne ultérieure présente une attaque difficile.    - opinio manebat eum cum rege habere societatem, Nep.: on persistait à croire qu'il s'entendait bien avec le roi. - intr. - habere in Bruttiis, Cic.: avoir des propriétés dans le Bruttium.    - habet idem in nummis, habet idem in urbanis praediis, Cic. Verr. 2, 3: il a de l'argent dans ses coffres, il a des maisons.    - non habentes, Lact.: les indigents.    - avec un adjectif ou un nom attribut.    - aliquem sollicitum habere: [tenir qqn inquiet] = tenir qqn dans l'inquiétude.    - mare infestum habere, Cic.: [tenir la mer infestée] = infester la mer.    - obvium habere aliquem, Quint.: [avoir qqn en face, sur la route] rencontrer qqn.    - Matonem et Pollionem inimicos habet Fadius, Cic. Fam. 9: Fadius a Maton et Pollion comme ennemis.    - praeposteros habes tabellarios, Cic. Fam. 15: tu as des messagers qui agissent en dépit du bon sens.    - aliquem collegam habere: avoir qqn comme collègue.    - avec un participe c. attribut.    - aciem instructam habere: tenir l'armée rangée en bataille.    - aliquid cogitat et habet navem paratam, Cic. Fam. 9: il a quelque chose en tête et il a préparé un bateau.    - regis salutem a senatu commendatam habebam, Cic.: j'avais du sénat la recommandation de sauver le roi.    - aliquid cognitum (compertum, exploratum) habeo: je tiens qqch pour connu (assuré, certain).    - aliquid perspectum habeo: je connais qqch à fond.    - perfidiam Aeduorum perspectam habebat, Caes. BG. 7: il voyait bien la perfidie des Eduens.    - Clodi animum perspectum habeo, cognitum, judicatum, Cic.: quant au caractère de Clodius, je l'ai sondé, étudié, jugé.    - de Caesare satis dictum habebo, Cic. Phil. 5: j'en aurai assez dit sur César.    - domitas habere libidines, Cic. de Or. 1, 43, 194: tenir les passions sous le joug.    - vectigalia redempta habere, Caes. BG. 1: avoir pris à ferme les impôts indirects.    - neque ea res falsum (part. passé passif) me habuit: et cela ne m'a pas trompé.    - habuit plebem in clientelas principum descriptam, Cic. Rep. 2: (Romulus) a voulu que la plèbe fût rangée dans la clientèle des hommes de haut rang.    - avec un adj. verbal.    - nihil excusandum habes, Tac.: tu n'as aucune excuse à donner.    - sua voce respondendum habere, Tac.: avoir à répondre de vive voix.    - enitendum habemus ut... Plin. Ep. 1: nous devons travailler à...    - hoc habet: - [abcl]a - [il a ce coup] = il est touché (en parl. d'un gladiateur). - [abcl]b - il est pris (en parl. d'un amoureux). - [abcl]c - Plaut. ça va bien (le coup a porté).    - hoc habet: repperi qui senem ducerem, Plaut. Most.: c'est gagné: j'ai trouvé comment faire marcher ce vieillard. [st1]2 [-] avoir en soi, avoir sur soi, porter (un vêtement...).    - habere coronam in capite: porter une couronne sur la tête.    - habere anulum in digito, Ter.: porter un anneau au doigt.    - vestis bona quaerit haberi, Ov. Am. 1: un beau vêtement demande à être porté. [st1]3 [-] avoir pour conséquence, comporter, occasionner.    - hoc nihil utilitatis habet: cela n'offre rien d'utile.    - pons magnum circuitum habebat, Caes.: le pont occasionnait un long détour. [st1]4 [-] susciter (un sentiment), être l'objet de, éprouver, ressentir, supporter, endurer, subir.    - laetitiam (timorem) habere: susciter la joie (la peur).    - multi injurias gravius aequo habuere, Sall. C.: beaucoup ressentent les injustices plus vivement qu'il ne faudrait.    - invidiam habere: être l'objet de l'envie.    - suspicionem habere, Nep.: être soupçonné.    - quae in praesens Tiberius civiliter habuit, Tac. An. 4: pour le moment, Tibère supporta cela en bon citoyen.    - non tantum maleficium impune habendum, Tac. An. 3: on ne doit pas laisser impuni un tel forfait.    - nec ita aegre habuit filium id pro parente ausum, Liv. 7: il ne sut pas mauvais gré au fils de ce qu'il avait osé pour son père. [st1]5 [-] entrer en possession de, prendre, garder.    - habere aliquid sibi (secum): prendre qqch pour soi.    - formule de divorce - res tuas tibi habeas (habe, habeto): garde pour toi ce qui t'appartient (reprends ton bien).    - mimulam suam suas res sibi habere jussit, Cic. Phil. 2: il ordonna à sa comédienne de reprendre ses effets (= de s'en aller).    - res tuas habe: - [abcl]a - reprends ton bien (garde ce qui te revient). - [abcl]b - va-t-en, déloge.    - haec tu tecum habeto, Cic.: garde cela pour toi (= sois discret). [st1]6 [-] tenir (une région...), occuper, gouverner, administrer, gérer.    - rem publicam habere: administrer les affaires publiques.    - Siciliam et Sardiniam per legatos habuit, Flor.: il fit administrer la Sicile par des gouverneurs.    - urbem Romanam a principio reges habuere, Tac. An. 1: la ville de Rome fut d'abord gouvernée par des rois.    - Hispaniae tribus (legionibus) habebantur, Tac. An. 4: L'Espagne était occupée par trois légions. [st1]7 [-] avoir dans son esprit, savoir, avoir à, pouvoir.    - habes consilia nostra, Cic. Att. 5: tu connais mes intentions.    - obscura est historia Romana, siquidem istius regis matrem habemus, ignoramus patrem, Cic. Rep. 2: l'histoire romaine est obscure: s'il est vrai que nous connaissons la mère de ce roi (Ancus), nous ne savons pas qui était son père.    - sic habeto: sache-le bien.    - habes rationem mei consilii, Cic. Fam. 9, 2, 4: tu sais la raison de ma conduite.    - de Dolabella, si quid habes novi, facies me certiorem, Cic.: à propos de Dolabella, si tu sais quelque chose de nouveau, tiens-moi au courant.    - habes de Vatinio, Cic. Fam. 1: voilà pour ce qui concerne Vatinius.    - habere + inf.: avoir à, pouvoir.    - cf. gr. οὐδὲν ἀντειπεῖν ἔχω: je n'ai rien à répondre.    - habeo etiam dicere quem de ponte in Tiberim dejecerit, Cic. Am.: je peux même citer un homme qu'il a précipité du haut du pont dans le Tibre.    - haec fere dicere habui de natura deorum, Cic. Nat. 3: voilà à peu près ce que j'avais à dire sur la nature des dieux.    - de re publica nihil habeo ad te scribere, Cic. Att. 2, 22, 6: je n'ai rien à te dire de la république.    - habere + inter. indir.: savoir.    - de quibus habeo ipse quid sentiam, Cic. Nat. 3: je sais ce que je dois penser d'eux.    - nihil habeo quid dicam: je ne sais que dire.    - nihil habeo quod dicam: je n'ai rien à dire.    - quo me conjectura ducat habeo, Cic. Fam. 9, 2, 4: je sais où me conduit ma conjecture.    - quod exspectem istinc magis habeo quam quod ipse scribam, Cic. Att. 3, 10: j'ai plus de nouvelles à attendre de toi, là-bas, que moi, je n'en ai à t'écrire. [st1]8 [-] traiter (qqn), se conduire envers, tenir pour, regarder comme.    - aliquem bene (male) habere: traiter bien (mal) qqn.    - uti me habueris, Plaut.: comme tu m'auras traité.    - eos habere necessarios: les traiter en amis intimes, les considérer comme des amis intimes.    - satin' habes, si feminarum nulla'st quam aeque diligam? Plaut. Amph.: [ne considères-tu pas comme assez...] ne te suffit-il pas que tu sois pour moi la plus chère des femmes?    - id quidem nostris moribus nefas habetur, Nep.: ce (genre d'union), selon nos moeurs, est considéré comme abominable.    - aliquem pro amico (pro hoste) habere: regarder qqn comme ami (comme ennemi).    - habere pro certo: tenir pour certain.    - incognita habere pro cognitis, Cic. Off. 1, 18: tenir pour connu l'inconnu.    - habere aliquem amici loco (in amici loco, in amici numero ou amici numero): traiter qqn comme un ami.    - habere aliquid pro nihilo: ne faire aucun cas de qqch.    - avec un gén. de prix.    - habere aliquid magni: faire grand cas de qqch.    - non habeo nauci aliquem, Cic.: je ne fais aucun cas de qqn.    - habitus magnae auctoritatis, Caes.: considéré comme un homme de grande considération.    - avec datif.    - eam rem habere religioni, Cic.: se faire un scrupule de cela.    - aliquem ludibrio habere: se moquer de qqn.    - virtutem ludibrio habere: se moquer de la vertu, tourner la vertu en dérision.    - aliquid honori habere: s'honorer de qqch, considérer qqch comme un titre d'honneur.    - habere rem publicam quaestui: trafiquer de la chose publique.    - au passif être regardé comme, passer pour.    - militibus habebatur fortissimus (compl. d'agent au dat. après habeor): il était regardé comme très brave par les soldats.    - omnes et dicuntur et habentur tyranni qui... Nep.: on les appelle tyrans et ils passent pour tels tous ceux qui...    - ea spolia opima habentur, quae... Liv.: ces dépouilles passent pour opimes, qui... [st1]9 - tr. et intr. - tenir (un lieu), détenir, occuper, habiter, demeurer.    - hanc habeo sedem, Ov.: j'habite cette demeure.    - in delubro habere, Varr.: habiter dans un temple.    - qui Syracusis habet, Plaut.: qui habite à Syracuse.    - quis istic habet? Plaut. Bacch.: qui demeure là? [st1]10 [-] passer (le temps...).    - in obscuro vitam habere: passer sa vie dans l'obscurité.    - habere aetatem procul a republica, Sall. C. 4, 1: passer sa vie loin de la république. [st1]11 [-] faire, exécuter; tenir (une assemblée), convoquer.    - habere supplicationes: faire des prières publiques.    - habere delectum: procéder à une levée de troupes.    - habere delectum + gén.: faire un choix entre.    - habere contionem: tenir une assemblée, prononcer une harangue.    - habere senatum: tenir la séance du sénat.    - habere comitia: tenir (présider) les comices.    - habere orationem: prononcer un discours.    - verba habere: tenir des propos, prononcer des paroles. [st1]12 [-] soigner, entretenir.    - qui cultus habendo sit pecori, hinc canere incipiam, Virg. G. 1: quelle sollicitude il faut apporter au troupeau que l'on doit soigner, voilà ce que maintenant je vais chanter. [st1]13 [-] se trouver, être dans tel ou tel état.    - (se) habere: se trouver, être.    - graviter se habere, Cic.: être gravement malade.    - ego me bene habeo: moi, je vais bien (je me porte bien).    - bene habet: tout va bien, c'est bon, c'est bien.    - sic (ita) res habet: il en est ainsi (voilà où en sont les choses).    - cf. gr. οὕτως ἔχει [s.-ent. τὰ πράγματα]: il en est ainsi.    - sic habemus, Cic.: voilà dans quelles situation nous nous trouvons.    - male se res habet, Cic.: les choses vont mal.    - Tullia recte valet; Terentia minus belle habuit, Dolab. ap. Cic. Fam. 9: Tullia va bien; Térentia s'est moins bien portée.    - sic profecto se res habet ut: les choses vont de telle façon que.
    * * *
    hăbĕo, ēre, bŭi, bĭtum    - tr. qqf. intr. -    - haben = habesne, Plaut. Ps. 1163; Trin. 89,- 964; Truc. 680 --- arch. habessit = habuerit, Cic. Leg. 2, 19 --- inf. passif haberier, Plaut. Mil. 2, 6, 111.    - voir l'article habeo de Gaffiot. [st1]1 [-] avoir, posséder, garder, tenir; être maître de, tenir, contenir, retenir, renfermer.    - habere fundum, Cic.: posséder un domaine.    - habere sibi hereditatem, Cic.: garder pour soi un héritage.    - habere aliquem collegam: avoir qqn pour collègue.    - (animus) habet cuncta neque ipse habetur, Sall.: (l'esprit) est maître de tout et lui-même n'a pas de maître.    - habeo, non habeor a Laide, Cic. Fam. 9, 26, 2: je suis le maître et non l'esclave de Laïs.    - jaculum quod manibus habemus, Ov.: le javelot que nous tenons à la main.    - nihil epistula habebat, Cic.: la lettre ne renfermait rien.    - fere totius ulterioris Hispaniae regio difficilem habet oppugnationem, Caes.: presque toute l'Espagne ultérieure présente une attaque difficile.    - opinio manebat eum cum rege habere societatem, Nep.: on persistait à croire qu'il s'entendait bien avec le roi. - intr. - habere in Bruttiis, Cic.: avoir des propriétés dans le Bruttium.    - habet idem in nummis, habet idem in urbanis praediis, Cic. Verr. 2, 3: il a de l'argent dans ses coffres, il a des maisons.    - non habentes, Lact.: les indigents.    - avec un adjectif ou un nom attribut.    - aliquem sollicitum habere: [tenir qqn inquiet] = tenir qqn dans l'inquiétude.    - mare infestum habere, Cic.: [tenir la mer infestée] = infester la mer.    - obvium habere aliquem, Quint.: [avoir qqn en face, sur la route] rencontrer qqn.    - Matonem et Pollionem inimicos habet Fadius, Cic. Fam. 9: Fadius a Maton et Pollion comme ennemis.    - praeposteros habes tabellarios, Cic. Fam. 15: tu as des messagers qui agissent en dépit du bon sens.    - aliquem collegam habere: avoir qqn comme collègue.    - avec un participe c. attribut.    - aciem instructam habere: tenir l'armée rangée en bataille.    - aliquid cogitat et habet navem paratam, Cic. Fam. 9: il a quelque chose en tête et il a préparé un bateau.    - regis salutem a senatu commendatam habebam, Cic.: j'avais du sénat la recommandation de sauver le roi.    - aliquid cognitum (compertum, exploratum) habeo: je tiens qqch pour connu (assuré, certain).    - aliquid perspectum habeo: je connais qqch à fond.    - perfidiam Aeduorum perspectam habebat, Caes. BG. 7: il voyait bien la perfidie des Eduens.    - Clodi animum perspectum habeo, cognitum, judicatum, Cic.: quant au caractère de Clodius, je l'ai sondé, étudié, jugé.    - de Caesare satis dictum habebo, Cic. Phil. 5: j'en aurai assez dit sur César.    - domitas habere libidines, Cic. de Or. 1, 43, 194: tenir les passions sous le joug.    - vectigalia redempta habere, Caes. BG. 1: avoir pris à ferme les impôts indirects.    - neque ea res falsum (part. passé passif) me habuit: et cela ne m'a pas trompé.    - habuit plebem in clientelas principum descriptam, Cic. Rep. 2: (Romulus) a voulu que la plèbe fût rangée dans la clientèle des hommes de haut rang.    - avec un adj. verbal.    - nihil excusandum habes, Tac.: tu n'as aucune excuse à donner.    - sua voce respondendum habere, Tac.: avoir à répondre de vive voix.    - enitendum habemus ut... Plin. Ep. 1: nous devons travailler à...    - hoc habet: - [abcl]a - [il a ce coup] = il est touché (en parl. d'un gladiateur). - [abcl]b - il est pris (en parl. d'un amoureux). - [abcl]c - Plaut. ça va bien (le coup a porté).    - hoc habet: repperi qui senem ducerem, Plaut. Most.: c'est gagné: j'ai trouvé comment faire marcher ce vieillard. [st1]2 [-] avoir en soi, avoir sur soi, porter (un vêtement...).    - habere coronam in capite: porter une couronne sur la tête.    - habere anulum in digito, Ter.: porter un anneau au doigt.    - vestis bona quaerit haberi, Ov. Am. 1: un beau vêtement demande à être porté. [st1]3 [-] avoir pour conséquence, comporter, occasionner.    - hoc nihil utilitatis habet: cela n'offre rien d'utile.    - pons magnum circuitum habebat, Caes.: le pont occasionnait un long détour. [st1]4 [-] susciter (un sentiment), être l'objet de, éprouver, ressentir, supporter, endurer, subir.    - laetitiam (timorem) habere: susciter la joie (la peur).    - multi injurias gravius aequo habuere, Sall. C.: beaucoup ressentent les injustices plus vivement qu'il ne faudrait.    - invidiam habere: être l'objet de l'envie.    - suspicionem habere, Nep.: être soupçonné.    - quae in praesens Tiberius civiliter habuit, Tac. An. 4: pour le moment, Tibère supporta cela en bon citoyen.    - non tantum maleficium impune habendum, Tac. An. 3: on ne doit pas laisser impuni un tel forfait.    - nec ita aegre habuit filium id pro parente ausum, Liv. 7: il ne sut pas mauvais gré au fils de ce qu'il avait osé pour son père. [st1]5 [-] entrer en possession de, prendre, garder.    - habere aliquid sibi (secum): prendre qqch pour soi.    - formule de divorce - res tuas tibi habeas (habe, habeto): garde pour toi ce qui t'appartient (reprends ton bien).    - mimulam suam suas res sibi habere jussit, Cic. Phil. 2: il ordonna à sa comédienne de reprendre ses effets (= de s'en aller).    - res tuas habe: - [abcl]a - reprends ton bien (garde ce qui te revient). - [abcl]b - va-t-en, déloge.    - haec tu tecum habeto, Cic.: garde cela pour toi (= sois discret). [st1]6 [-] tenir (une région...), occuper, gouverner, administrer, gérer.    - rem publicam habere: administrer les affaires publiques.    - Siciliam et Sardiniam per legatos habuit, Flor.: il fit administrer la Sicile par des gouverneurs.    - urbem Romanam a principio reges habuere, Tac. An. 1: la ville de Rome fut d'abord gouvernée par des rois.    - Hispaniae tribus (legionibus) habebantur, Tac. An. 4: L'Espagne était occupée par trois légions. [st1]7 [-] avoir dans son esprit, savoir, avoir à, pouvoir.    - habes consilia nostra, Cic. Att. 5: tu connais mes intentions.    - obscura est historia Romana, siquidem istius regis matrem habemus, ignoramus patrem, Cic. Rep. 2: l'histoire romaine est obscure: s'il est vrai que nous connaissons la mère de ce roi (Ancus), nous ne savons pas qui était son père.    - sic habeto: sache-le bien.    - habes rationem mei consilii, Cic. Fam. 9, 2, 4: tu sais la raison de ma conduite.    - de Dolabella, si quid habes novi, facies me certiorem, Cic.: à propos de Dolabella, si tu sais quelque chose de nouveau, tiens-moi au courant.    - habes de Vatinio, Cic. Fam. 1: voilà pour ce qui concerne Vatinius.    - habere + inf.: avoir à, pouvoir.    - cf. gr. οὐδὲν ἀντειπεῖν ἔχω: je n'ai rien à répondre.    - habeo etiam dicere quem de ponte in Tiberim dejecerit, Cic. Am.: je peux même citer un homme qu'il a précipité du haut du pont dans le Tibre.    - haec fere dicere habui de natura deorum, Cic. Nat. 3: voilà à peu près ce que j'avais à dire sur la nature des dieux.    - de re publica nihil habeo ad te scribere, Cic. Att. 2, 22, 6: je n'ai rien à te dire de la république.    - habere + inter. indir.: savoir.    - de quibus habeo ipse quid sentiam, Cic. Nat. 3: je sais ce que je dois penser d'eux.    - nihil habeo quid dicam: je ne sais que dire.    - nihil habeo quod dicam: je n'ai rien à dire.    - quo me conjectura ducat habeo, Cic. Fam. 9, 2, 4: je sais où me conduit ma conjecture.    - quod exspectem istinc magis habeo quam quod ipse scribam, Cic. Att. 3, 10: j'ai plus de nouvelles à attendre de toi, là-bas, que moi, je n'en ai à t'écrire. [st1]8 [-] traiter (qqn), se conduire envers, tenir pour, regarder comme.    - aliquem bene (male) habere: traiter bien (mal) qqn.    - uti me habueris, Plaut.: comme tu m'auras traité.    - eos habere necessarios: les traiter en amis intimes, les considérer comme des amis intimes.    - satin' habes, si feminarum nulla'st quam aeque diligam? Plaut. Amph.: [ne considères-tu pas comme assez...] ne te suffit-il pas que tu sois pour moi la plus chère des femmes?    - id quidem nostris moribus nefas habetur, Nep.: ce (genre d'union), selon nos moeurs, est considéré comme abominable.    - aliquem pro amico (pro hoste) habere: regarder qqn comme ami (comme ennemi).    - habere pro certo: tenir pour certain.    - incognita habere pro cognitis, Cic. Off. 1, 18: tenir pour connu l'inconnu.    - habere aliquem amici loco (in amici loco, in amici numero ou amici numero): traiter qqn comme un ami.    - habere aliquid pro nihilo: ne faire aucun cas de qqch.    - avec un gén. de prix.    - habere aliquid magni: faire grand cas de qqch.    - non habeo nauci aliquem, Cic.: je ne fais aucun cas de qqn.    - habitus magnae auctoritatis, Caes.: considéré comme un homme de grande considération.    - avec datif.    - eam rem habere religioni, Cic.: se faire un scrupule de cela.    - aliquem ludibrio habere: se moquer de qqn.    - virtutem ludibrio habere: se moquer de la vertu, tourner la vertu en dérision.    - aliquid honori habere: s'honorer de qqch, considérer qqch comme un titre d'honneur.    - habere rem publicam quaestui: trafiquer de la chose publique.    - au passif être regardé comme, passer pour.    - militibus habebatur fortissimus (compl. d'agent au dat. après habeor): il était regardé comme très brave par les soldats.    - omnes et dicuntur et habentur tyranni qui... Nep.: on les appelle tyrans et ils passent pour tels tous ceux qui...    - ea spolia opima habentur, quae... Liv.: ces dépouilles passent pour opimes, qui... [st1]9 - tr. et intr. - tenir (un lieu), détenir, occuper, habiter, demeurer.    - hanc habeo sedem, Ov.: j'habite cette demeure.    - in delubro habere, Varr.: habiter dans un temple.    - qui Syracusis habet, Plaut.: qui habite à Syracuse.    - quis istic habet? Plaut. Bacch.: qui demeure là? [st1]10 [-] passer (le temps...).    - in obscuro vitam habere: passer sa vie dans l'obscurité.    - habere aetatem procul a republica, Sall. C. 4, 1: passer sa vie loin de la république. [st1]11 [-] faire, exécuter; tenir (une assemblée), convoquer.    - habere supplicationes: faire des prières publiques.    - habere delectum: procéder à une levée de troupes.    - habere delectum + gén.: faire un choix entre.    - habere contionem: tenir une assemblée, prononcer une harangue.    - habere senatum: tenir la séance du sénat.    - habere comitia: tenir (présider) les comices.    - habere orationem: prononcer un discours.    - verba habere: tenir des propos, prononcer des paroles. [st1]12 [-] soigner, entretenir.    - qui cultus habendo sit pecori, hinc canere incipiam, Virg. G. 1: quelle sollicitude il faut apporter au troupeau que l'on doit soigner, voilà ce que maintenant je vais chanter. [st1]13 [-] se trouver, être dans tel ou tel état.    - (se) habere: se trouver, être.    - graviter se habere, Cic.: être gravement malade.    - ego me bene habeo: moi, je vais bien (je me porte bien).    - bene habet: tout va bien, c'est bon, c'est bien.    - sic (ita) res habet: il en est ainsi (voilà où en sont les choses).    - cf. gr. οὕτως ἔχει [s.-ent. τὰ πράγματα]: il en est ainsi.    - sic habemus, Cic.: voilà dans quelles situation nous nous trouvons.    - male se res habet, Cic.: les choses vont mal.    - Tullia recte valet; Terentia minus belle habuit, Dolab. ap. Cic. Fam. 9: Tullia va bien; Térentia s'est moins bien portée.    - sic profecto se res habet ut: les choses vont de telle façon que.
    * * *
        Habeo, habes, habui, habitum, pen. cor. habere. Plau. Avoir.
    \
        Habere. Plaut. Traicter.
    \
        Is vti tu me hic habueris, perinde illum illic curauerit. Plaut. Ainsi que tu me traicteras, Ainsi que tu me feras.
    \
        Nunquam secus habui illam, ac si ex me esset nata. Terent. Jamais je ne la traictay autrement, que si elle eust esté ma fille.
    \
        - semper parce ac duriter Se habere. Terent. Vivre chichement.
    \
        Nimium te habui delicatam. Plaut. Je t'ay traictee trop delicatement.
    \
        AEgre habere. Liu. Estre marri.
    \
        Habet illum arcte, contenteque. Plaut. Elle le tient de court, En subjection.
    \
        Quae res eos magno diuturnoque bello inter se habuit. Sallust. Les entreteint en guerre.
    \
        Habet eos somnus. Ouid. Ils dorment.
    \
        Antiqui tales aegros in tenebris habebant. Celsus. Les tenoyent en lieux obscurs.
    \
        Habere aliquem in luce, vel lumine. Cels. Le tenir en lieu cler et au jour.
    \
        Habere. Habiter Demourer.
    \
        Qui mortales in initio Africam habuerint. Sallust. Ont habité en Afrique au commencement.
    \
        Habet se erga aedem. Plaut. Elle demeure, etc.
    \
        - meretrix Quae hic habet. Plaut. Qui demeure ci.
    \
        De Rep. nihil habeo ad te scribere. Cic. Je n'ay rien que je te puisse escrire.
    \
        Habere, Reputer, Estimer. Quintil. An habendum sit adulterium in lupanari.
    \
        Haec habui de amicitia quae dicerem. Ci. Voila ce que je scavoye pour vous dire, touchant le faict d'amitié.
    \
        Sicuti pleraque mortalium habentur. Sallust. Comme la plus part des choses mortelles se conduisent, ou comme advient le plus souvent aux choses humaines, ou és choses de ce monde.
    \
        Quid habeo aliud deos immortales precari, quam vt, etc. Sueton. Quelle autre requeste ay je à faire à Dieu, Qu'ay je autre chose à prier à Dieu, Que doy je autre chose prier à Dieu, sinon que, etc.
    \
        Audire habeo quid hic sentiat. Cic. J'ay à ouir.
    \
        Quum deponendum haberet. Pli. Quand il falloit qu'elle l'ostast.
    \
        Praecipendum habeo. Colum. J'ay à commander.
    \
        Respondendum habere. Tacit. Avoir à respondre.
    \
        Vt ante Cal. Sex. omnes decumas ad aquam deportatas haberent. Cic. Qu'ils eussent porté sur le bord.
    \
        Habere accessum ad aliquem. Colu. Avoir accez et entree.
    \
        Eo die acerbum habuimus Curionem. Cice. Nous fut fort contraire.
    \
        Aditum habere dicitur locus. Caes. Avoir passage pour entrer.
    \
        Aditum ad aliquem, per translationem. Caes. Avoir entree et facile accez.
    \
        Habet haec res admirationem. Plin. Elle ha quelque cas dont on s'esmerveille.
    \
        Habere aetatem procul a Rep. Sallust. Passer son aage sans se mesler des affaires publiques.
    \
        Habere bene aetatem suam. Plaut. Se bien traicter.
    \
        Quos habuit amantissimos sui. Cic. Qui ont esté grandement ses amis.
    \
        Habere pro ancilla. Plaut. Ne hanc ille habeat pro ancilla sibi. Qu'il ne s'en serve pour chambriere.
    \
        Animum alienum ab aliquo habere. Cic. Estre courroucé contre quelqu'un. \ Bonum animum. Liu. Avoir bon courage.
    \
        Habe quietum animum. Plaut. Ne te soulcie.
    \
        Tantummodo in animis habetote, non me, etc. Sallu. Estimez et pensez.
    \
        Hoc neque transire habebat in animo, neque, etc. Caes. Il n'avoit point d'affection de, etc.
    \
        Istum exhaeredare in animo habebat. Cic. Il avoit en la fantasie de, etc. Il avoit affection et volunté de, etc.
    \
        Sic in animo habeto, vti ne cupide emas. Cato. Ayes ceste fantasie de, etc. Ayes en memoire et souvenance de, etc.
    \
        Anxium me haec res habet. Plin. iunior. Me chagrine et me tient en soulci.
    \
        Semper eos accolae Galli in armis habebant. Liu. Les contraignoyent d'estre tousjours en armes et se tenir sur leurs gardes.
    \
        Disserendi artem nullam habuit. Cicero. Il ne scavoit point l'art de disputer.
    \
        Vana sunt ista, quae nos attonitos habent. Seneca. Qui nous rendent esbahiz et estonnez, Qui nous estonnent.
    \
        Auratam mulierem habere. Plaut. La bien garnir de dorures.
    \
        Authorem habere aliquem. Terent. Ensuyvre.
    \
        Quo maiorem authoritatem haberet oratio. Ci. Qu'elle fust plus grave et de plus d'authorité.
    \
        Authoritatem apud aliquem habere. Caes. Avoir credit envers aucun, Estre prisé et estimé par aucun.
    \
        Minimam authoritatem habere. Cic. Estre en fort petite estime, N'avoir point d'authorité envers aucun.
    \
        Belle habere. Cic. Se porter bien.
    \
        Bene habet. Liu. Tout va bien, Tout se porte bien, C'est bien faict.
    \
        Pro beneficio habere. Brutus Ciceroni. Estimer plaisir ou bien faict.
    \
        Quae nihil aliud in bonis habet, nisi honestum. Cice. Qui parmi les biens ne met autre chose fors ce qui est honneste.
    \
        Voluptas in rebus bonis habenda non est. Cic. Il ne la fault pas compter au nombre des bonnes choses, Ne doibt pas estre comptee, etc.
    \
        Bonum caelum ager habere dicitur. Cato. Quand l'air en est sain.
    \
        Quum Caesar ad oppidum castra haberet. Cic. Pendant qu'il avoit son camp, ou campoit devant, etc.
    \
        Castra in radicibus Amani habuimus apud aras Alexandri quatriduum. Cic. Nous campasmes.
    \
        Casum habere, dicitur res aliqua. Cic. Estre en dangier.
    \
        Causam habere. Caes. Avoir occasion et cause.
    \
        Censum. Caesar. Cic. Faire le denombrement des hommes, Mettre par compte et denombrement combien il y a de gens en une ville ou contree.
    \
        Certandum habere. Plin. iunior. Avoir à debatre et desmesler quelque chose.
    \
        Certamen cum aliquo. Liu. Magno certamine cum Praetore habito, tenuerunt causam. Apres avoir long temps debatu avec le Preteur, ils gaignerent leur cause.
    \
        Certi aliquid habere. Cic. Avoir quelque certitude et asseurance de quelque chose.
    \
        Certam rem habere. Cic. Scavoir certainement.
    \
        Pro certo. Cic. Scavoir certainement.
    \
        Charum aliquem habere. Terent. L'aimer.
    \
        Quae in praesens Tiberius ciuiliter habuit. Tacit. Porta et endura civilement.
    \
        Nullam mei cogitationem habuit. Seneca. Il n'a point eu d'esgard à moy.
    \
        Cognitam amicitiam. Cic. Quam nec vsu, nec ratione habent cognitam. De laquelle n'ont aucune congnoissance, ne par usage, ne par apprentissage.
    \
        Crebra inter se colloquia milites habebant. Caes. Ils parlementoyent souvent ensemble.
    \
        Comitia habere. Sallust. Faire assemblee de peuple pour traicter des affaires publiques, ou pour eslire quelque Magistrat.
    \
        Matrem meosque tibi commendatos habe. Trebonius ad Ciceronem. Ayes les pour recommandez.
    \
        Commercium cum aliquo habere. Cic. Avoir quelque affaire, accointance, trafique, ou intelligence avec aucun.
    \
        Quatuor frondarias fiscinas complere in die iustum habet. Plin. C'est sa tasche d'emplir, etc. Il doibt emplir, etc.
    \
        Compertum habere. Liu. Scavoir certainement.
    \
        Comprehensam animo sententiam aliquam. Cic. Tenir et embrasser une opinion.
    \
        Nihil comprehensi habere. Cic. N'avoir rien sceu comprendre.
    \
        Concilium habere. Plaut. Quand le magistrat assemble une partie du peuple pour traicter des affaires publiques.
    \
        Extemplo Gallorum et Ligurum concilium habuit. Liu. Il assembla les, etc.
    \
        Conscientiam conditionis suae. Traianus ad Plinium. Avoir congnoissance de son estat.
    \
        Nequem conscium suorum haberet. Liu. A fin que nul des siens ne sceust son secret.
    \
        Consilium habere. Caes. Consulter.
    \
        In consilio aliquem habere. Plin. iunior. Avoir aucun au nombre de son conseil, ou pour son conseil.
    \
        Vt intrantium, exeuntiumque conspectum habeat. Colu. A fin qu'il voye ceulx qui entreront et sortiront.
    \
        Constitutum habere. Caelius ad Ciceronem. Avoir proposé, deliberé, et arresté.
    \
        Controuersias habere. Caes. Avoir debat et estre en different de quelque chose avec aucun.
    \
        Ii perpetuas controuersias inter se habebant, vter alteri anteferretur. Caes. Ils avoyent continuelle noise et debat sans cesse entre eulx qui, etc.
    \
        Conuiuium. Plin. Faire banquet à autruy.
    \
        Eos couenire habeo, quos cognoui. Cic. Il fault que je parle à ceulx que j'ay congneu, ou J'ay à parler à, etc.
    \
        Meam culpam habeto, nisi perexcruciauero. Plaut. Di que c'est ma faulte si, etc.
    \
        Cultu liberali aliquem habere. Liu. Le vestir et traicter honnestement et en enfant de bonne maison.
    \
        Curae rem aliquam habere. Plautus. Soigner d'elle, En avoir soing, L'avoir pour recommandee.
    \
        Boues maxima diligentia curatos habeto. Cato. Ayes soing que les boeufs soyent bien pensez soingneusement.
    \
        Curam vestri habeo. Gell. J'ay soing de vous.
    \
        Nam et Asiae reges serendi curam habuerunt. Plin. Ils se sont meslez eulx mesmes, et ont eu soing de semer.
    \
        In cura aliquid habere. Plin. Avoir soing de quelque chose.
    \
        Cursum secundum habere dicuntur naues. Caes. Quand elles ne trouvent point d'empeschement en leur navigation.
    \
        In custodia aliquem. Liu. Le tenir en prison.
    \
        Neque te in decurionibus habebam. Cic. Je ne pensoye pas que tu fusses Decurio.
    \
        Delectum habere. Cic. Avoir le chois, Eslire, Choisir.
    \
        Delectum habere. Caes. Faire amas de gens de guerre, et prendre d'entre eulx ceulx qui sont les plus propres pour la guerre.
    \
        In deliciis habere Cic. Aimer fort, et y prendre grand plaisir.
    \
        Habere in deliciis. Senec. Traicter delicatement.
    \
        Derelictui vineam habere. Gell. Ne tenir compte de sa vigne, et la laisser sans labourer.
    \
        Pro derelicto. Cic. Tenir aucune chose pour delaissee.
    \
        Despicatum. Terent. Despriser et ne tenir compte d'aucun.
    \
        De Caesare satis dictum habeo. Cic. J'ay assez dict.
    \
        Haec fere dicere habui de natura deorum. Cic. Voila que je scavoye pour vous dire quant à la nature des dieux.
    \
        Pro non dicto habere. Liu. Tenir pour non dict, Estimer autant que s'il n'en avoit esté rien dict.
    \
        - is me dignum cui concrederet Habuit. Plaut. Il m'a estimé digne.
    \
        Currenti atque properanti, haud quisquam dignum habet decedere. Plaut. Il n'y a nul qui daigne, etc.
    \
        Dignitatem alicui habere. Plin. Faire estime d'aucun, L'avoir en estime et reputation.
    \
        Verbum ipsum voluptatis non habet dignitatem. Cice. N'est pas honneste.
    \
        Diligentiam in re aliqua. Cic. Avoir soing de quelque chose.
    \
        Antiqua disciplina milites habuerat. Tacit. Il avoit traicté et entretenu ses gensdarmes selon l'ancienne discipline militaire.
    \
        Disputationem habere. Cic. Disputer.
    \
        Habeat meipsum sibi documento. Cic. Qu'il me prenne pour exemple.
    \
        An tu dubium habebis, etiam sancte quum ego iurem tibi? Plaut. Doubteras tu, etc.
    \
        Non habuit dubium quin, etc. Hirtius. Il ne doubta point.
    \
        Haec autem habere dubia, neque, etc. Avoir en doubte.
    \
        Pro haud dubio habere. Liu. Croire pour tout certain.
    \
        Habere alicui editionem. Plaut. Luy faire un edict.
    \
        Psilothri effectum habet. Plin. Il ha l'effect et la vertu de Psilothrum.
    \
        Habere effectum, Participium. Caesar. Avoir faict.
    \
        Foliorum latitudo peltae effigiem Amazonicae habet. Plin. Resemble à, etc.
    \
        Excusationem habere. Cic. Avoir excuse.
    \
        Habet bonorum exemplum. Terent. Il ha les bons pour exemple et patron.
    \
        Cuius rei exemplum si non haberemus, tamen, etc. Caes. Si nous n'en avions point d'exemple.
    \
        Expertem consiliorum habere aliquem. Liu. Luy celer son secret, Ne se descouvrir point à luy de son secret, Ne luy communiquer rien de son conseil, et l'estranger.
    \
        Exploratum habere. Cic. Estre seur et asseuré, Scavoir certainement.
    \
        Expurgationem habere. Plaut. S'excuser et purger.
    \
        Factionem testamenti habere. Cic. Avoir povoir par les loix de faire testament.
    \
        In iudiciis vulgo fas habetur indulgere aliquid studio suo. Quintil. On estime licite.
    \
        Febrem habere. Cic. Avoir la fievre.
    \
        Habere fidem apud aliquem. Plin. Luy apporter seureté, L'asseurer, Donner asseurance.
    \
        Fidem alicui. Cic. Croire aucun et se fier en luy.
    \
        Neque in hac, neque in illa parte fidem habens. Sallust. Ne se fiant ne d'un costé ne d'autre.
    \
        Si fidem habeat, se iri praepositum tibi Apud me. Teren. S'il scavoit certainement que, etc.
    \
        Tibi eam fiduciam diligentiae habeo, vt credam te omni ratione id acturum. Plin. iunior. Je suis si asseuré de ta diligence, que etc.
    \
        Fiduciam alicuius rei faciendae habere. Caesar. Esperer de pouvoir faire quelque chose.
    \
        Et habuisset tanto impetu coepta res fortunam, nisi, etc. Liu. La chose fut venue à bien, si, etc.
    \
        Gloriam cum modo habere. Tacit. Garder mesure et moyen en gloire, Ne se glorifier oultre mesure.
    \
        Habere gratiam dicuntur lapilli et gemmae pretiosissimae. Plin. Avoir grace, Plaire et avoir une singuliere excellence.
    \
        Quod apud alios gratiam, apud alios offensionem habet. Plin. Laquelle chose plaist aux uns, et desplaist aux autres.
    \
        Gratiam habere alicui. Quintil. Luy scavoir bon gré.
    \
        Habeo grates Neptuno. Plaut. Je remercie, ou je rends grace à Neptunus.
    \
        Quicquid est quod dabitur, gratum habebo. Plaut. Je l'auray pour aggreable.
    \
        Gratissimum habere debitorem. Plin. iunior. Recongnoissant.
    \
        Grauem rem aliquam habere. Cic. L'estimer grande.
    \
        Habemus hominem ipsum. Terent. Nous le tenons.
    \
        Honorem alicui habere. Cic. Le priser, Luy faire et porter honneur.
    \
        Deo honorem. Cic. Le remercier, et luy rendre graces.
    \
        Quos praecipuo semper honore Caesar habuit. Caesar. Ausquels Cesar portoit le plus d'honneur.
    \
        Honores alicui habere. Cic. Luy adjuger quelque honneur: comme de povoir triompher, ou autre chose.
    \
        In honore habere. Cic. Avoir en honneur, Estimer et priser.
    \
        Pro hoste habere. Sallust. Tenir pour son ennemi.
    \
        Habeo huic, non tibi. Terent. C'est pour cestuy ci que je l'ay, non pas pour toy.
    \
        Immunitatem habere. Caes. Avoir exemption, Estre exempt.
    \
        Imperium in beluas. Terent. En avoir le gouvernement.
    \
        Impetrandumque a bonitate tua per nos habet, quod illifortunae malignitas denegauit. Plin. iunior. Qu'il impetre par nostre moyen, Nous voulons impetrer de toy pour luy.
    \
        Impune aliquid habere. Terent. En demourer impuni.
    \
        Etsi semper pro indignissimo habuerant, se patrio regno tutoris fraude pulsos, etc. Liu. Avoyent tousjours estimé chose indigne.
    \
        Infamiam habere. Caesar, Latrocinia nullam habent infamiam, quae extra fines cuiusque ciuitatis fiunt. Ne sont point blasmez et estimez meschants.
    \
        Vias latrociniis, pascuaque publica infesta habuerant. Liu. Avoyent infesté et gasté, et rendu dangereux à passer.
    \
        Ingrata bona habere. Plaut. Ne prendre point en gré.
    \
        Potius quam te inimicum habeam, faciam vt iusseris. Terent. Plustost que d'avoir ta male grace.
    \
        Ea tum cura maxime intentos habebat Romanos. Liu. Les chagrinoit bien et soulcioit.
    \
        Intimum aliquem habere. Terent. Faire grande privaulté à aucun, et luy monstrer grand signe de familiarité.
    \
        - nihil est quod dicas mihi Alium quaerebam, iter hac habui. Terent. Je passoye par ci.
    \
        Iter ad legiones habebat. Caesar. Il s'en alloit, etc.
    \
        Dixerunt Caesarem iter habere Capuam. Cic. Que Cesar vouloit aller en Capue.
    \
        Propterea quod iter haberent nullum aliud. Caes. Ils n'avoyent point d'autre chemin pour passer.
    \
        Laudem habere de aliquo. Ouid. Avoir louange.
    \
        Habeto laudationem istam tibi. Cic. Pren ceste louange pour toy.
    \
        Habere alicui laudem. Tacit. Le louer et collauder.
    \
        Buprestim magna inconstantia Graeci in laudibus ciborum etiam habuere. Plin. L'ont compté entre les bonnes viandes.
    \
        Nullas adhuc a te literas habebamus. Cic. Nous n'avions point encore receu lettres de toy.
    \
        Loco filii habere aliquem. Plancus Ciceroni. Le tenir pour filz, L'aimer autant que son propre filz.
    \
        Mercis loco habebatur. Plin. Estoit estimé pour marchandise.
    \
        Nullo loco habere rem aliquam. Cic. Ne l'estimer rien.
    \
        Cur eos habes in loco patrui? Cic. Pourquoy les estimes tu, etc.
    \
        Loco patris habere. Brutus ad Atticum. Estimer pour pere.
    \
        Luculente diem aliquem habere. Plaut. Vivre un jour magnifiquement, Faire grand chere.
    \
        Ludibrio aliquem habere. Liu. Se mocquer de quelqu'un.
    \
        Habere mandata a Pompeio ad Caesarem. Caes. Avoir creance de par Pompee, Avoir quelque creance d'un seigneur à autre, Avoir mandement et charge de luy dire aucune chose de par Pompee.
    \
        Ex iis libris ad eos, quos in manibus habeo. Cic. Que j'ay entre les mains, et que j'escri.
    \
        Habebamus in manibus Antonii concionem habitam decimo Cal. Cic. Je lisoye, etc.
    \
        In matrimonio mulierem aliquam habere. Cic. Avoir espousé une femme, Avoir en mariage.
    \
        Si ita me haberem, vt, etc. Cic. Si mon cas se portoit tellement que, etc.
    \
        Ni ita se haberet, vt animi immortales essent, etc. Cic. Si ce n'estoit que, etc. S'il n'estoit ainsi que, etc.
    \
        Hoc male habet virum. Terent. C'est cela dequoy il est marri.
    \
        Vnus scrupulus restat, qui me male habet. Terent. Qui me grieve et tormente, Me chagrine, Me fasche.
    \
        Quae te nunc habet solicitudo? Plaut. Dequoy te soulcies tu maintenant? Quel chagrin as tu?
    \
        Ita me habuit. Plaut. Tellement m'a traicté.
    \
        Me sibi habeto. Plaut. Je suis content d'estre son serviteur.
    \
        An melius quis habet suadere? Horat. Est il aucun qui puisse donner meilleur conseil?
    \
        Habeo in memoria. Plaut. Il m'en souvient.
    \
        Mentem habere. Cic. Avoir entendement.
    \
        Mentionem. Liu. Faire mention.
    \
        Aliquem miserum habere. Plaut. Faire grand ennuy à aucun, et le rendre ou faire miserable.
    \
        Habeo mittendos legatos. Sen. J'ay à envoyer des ambassadeurs.
    \
        Modum habere. Terent. Avoir et tenir moyen.
    \
        Quum ad beatam vitam nullum momentum res haberet. Ci. N'eust aucune importance, et n'y servist de rien, ou n'y feist rien.
    \
        Moram. Cassius Ciceroni. Estre retardé.
    \
        Habet sibi morae imperium herile. Plaut. Il est long à faire le commandement de son maistre.
    \
        Aliquem mortuum habere. Cic. Tenir pour mort.
    \
        Habeo hunc morem, vel hoc moris. Plaut. Plin. iunior. C'est ma maniere de faire.
    \
        Multa habere. Gell. Estre riche.
    \
        Habere naturam alicuius. Plin. Estre de sa nature.
    \
        Necesse habere. Cic. Estre contrainct.
    \
        Quem AEgyptii nefas habent nominare. Cic. Reputent illicite et mal faict de le nommer.
    \
        De pueris quid agam non habeo. Ci. Je ne scay que j'en doy faire.
    \
        Notam impudentiae. Plin. Avoir ou porter un signe ou marque d'estre effronté et eshonté.
    \
        Negotium. Plaut. Avoir quelque affaire, Estre empesché.
    \
        In magno negotio habuit obligare semper annuos magistratus. Sueton. Il fut fort soigneux de, etc.
    \
        Noctem plenam timoribus habere. Cic. Craindre toute la nuict.
    \
        Notum habere. Plin. iunior. Congnoistre et scavoir.
    \
        Ex tot generibus nullum est animal praeter hominem, quod habeat notitiam aliquam Dei. Cic. Qui ayt congnoissance de Dieu.
    \
        Notitiam foeminae habere. Caesar. Congnoistre charnellement une femme.
    \
        Ea res capitali noxae habetur. Liu. C'est un cas capital où la vie pend.
    \
        Numerum habere. Plaut. Avoir memoire du nombre, Se souvenir du nombre.
    \
        Haberi aliquo numero. Var. Estre aucunement prisé et estimé.
    \
        Habere aliquem in hostium numero. Cic. L'estimer et tenir nostre ennemi.
    \
        Eos in numero sapientum non habent. Cic. Ils ne les comptent pas au nombre des sages.
    \
        Indagatio ipsa rerum habet oblectationem. Cic. Resjouit.
    \
        Obstrictos suo beneficio habere. Caesar. Tenir obligez.
    \
        Obtentum aliquem habere. Tacit. Avoir quelque couleur et couverture. \ Habere obuiam. Gell. Rencontrer.
    \
        Oculos suos in oculis alterius habere. Plaut. Avoir l'oeil sur autruy.
    \
        Ante oculos habere aliquem. Ouid. Penser tousjours à luy.
    \
        Odium in aliquem. Cic. Hair, Avoir en haine.
    \
        Sibi odio habere aliquid. Plaut. Hair.
    \
        Quod apud alios gratiam, apud alios offensionem habet. Plin. Desplaist aux autres.
    \
        Habuerunt officia mea in secundis, habuerunt in aduersis. Plin. iunior. J'ay faict mon debvoir envers elles, Je leur ay aydé.
    \
        Orationem ad populum. Cic. Faire une harangue, ou oraison.
    \
        Orationem cum aliquo. Caes. Tenir quelque propos avec aucun.
    \
        In ore aliquid habere. Cic. Tousjours parler d'une chose.
    \
        Ab aliquo otium ad aliquid faciendum habere. Terent. Avoir loisir.
    \
        Expositis quae pacta iam cum Marcello haberent, etc. Liu. Qu'ils avoyent accordé et arresté avec Marcel.
    \
        Palmam habere. Plin. Emporter le bruit, Estre le plus renommé.
    \
        Habet partes in hac comoedia seruus. Plaut. Il est du jeu, Il joue son rolle.
    \
        In partibus aliquem habere. Tacit. L'avoir de sa bande.
    \
        Parum habuit hoc facere. Sallust. Il ne se contenta pas d'avoir faict cela.
    \
        Pecuniam numeratam non habere in praesentia. Cic. Ne point avoir argent comptant pour le present.
    \
        Prorsus neque dicere, neque facere, quicquam pensi habebat. Sallust. Il ne luy challoit qu'il dist, ne qu'il feist, Il n'avoit point d'esgard, ne de consideration à ce qu'il disoit ou faisoit.
    \
        In perditis et desperatis habere. Cice. Estimer estre perdu et n'en avoir point d'esperance.
    \
        Periculum habere. Colum. Estre en danger.
    \
        Si non periculum a pecore habeat. Colum. S'il n'est point en danger des brebis.
    \
        Clodii animum perspectum habeo. Cic. Je congnoy la deliberation de Clodius.
    \
        Persuasum habere. Plin. Estre tout seur et asseuré.
    \
        Habeo polliceri. Cic. J'ay à promettre, ou Il fault que je promette.
    \
        Pondus habere. Cic. Avoir pris ou authorité, et estre estimé.
    \
        Potestatem summam. Cic. Avoir souveraine puissance et povoir.
    \
        Quod Remp. priuatis simultatibus potiorem habuisset. Liu. Qu'il avoit eu plus cher.
    \
        Praedam cum cura habere. Tacit. Garder sa proye bien et soigneusement.
    \
        Praedae habere magistratum. Sallust. Se servir d'une office publique pour instrument de piller, Piller et desrobber soubs ombre et par le moyen de son office.
    \
        Narrauit modo, quo pacto me habueris praepositam amori tuo. Terent. Comment tu as mis arriere l'amour de la fille pour l'amour de moy, Comment tu m'as preferé à celle que tu aimois.
    \
        Habent pretia in odoribus syluae. Plin. L'odeur des forests ou bois est fort prisee.
    \
        Optimi thuris libra, XVI pretium habet. Plin. Elle se vend.
    \
        Quod habui summum pretium, persolui tibi. Terent. Je t'ay guerdonné du plus grand loyer que je povoye.
    \
        Suauia in praesentia quae essent, prima habere. Terent. Plus estimer, et en tenir plus de compte.
    \
        Principatum habere. Plin. Estre le plus excellent.
    \
        Sine illum prioreis parteis hosce aliquot dies Apud me habere. Terent. Laisse luy avoir le grand credit envers moy, etc.
    \
        Existimationis meae procurationem susceptam velim habeas. Cic. Je desire fort que tu prennes la charge de, etc.
    \
        Processum aliquem in literis habere. Sueton. Estre avancé et avoir prouffité és lettres.
    \
        In prodigiis habere. Plin. Estre reputé et estimé, etc.
    \
        - semper tibi promissum Habeto hac lege, dum superes datis. Plaut. Tien le pour tout promis, par tel si que, etc.
    \
        Habeo in promptu. Cic. Je l'ay tout prest et appareillé, Je l'ay en main.
    \
        Propitium aliquem. Plin. iunior. Estre en la grace d'aucun, et l'avoir favorable.
    \
        Tentandum Caesar existimauit quidnam Pompeius propositi aut voluntatis ad dimicandum haberet. Caes. Quel propos il avoit.
    \
        Habere quaestui Remp. Cic. Tourner à son prouffit particulier l'administration et gouvernement de la republique.
    \
        Quaestionem habere de viri morte instituit. Cic. Elle se delibera de scavoir la verité de la mort de son mari par la bouche et confession de ses serfs, en leur baillant la question et torture.
    \
        Querimoniam de re aliqua. Cic. Se complaindre.
    \
        Quod gaudeamus, vel quid sequamur, habemus. Ci. Nous avons dequoy nous resjouir.
    \
        Rationem alicuius non habere. Liu. Le declarer non recevable à povoir estre esleu, ou pourveu de quelque estat, comme indigne et incapable d'iceluy.
    \
        Rationem habetis quomodo vnum amiserit. Plaut. Voila la maniere comment, etc. Vous entendez la maniere comment, etc.
    \
        Rationem procreandi. Cic. Avoir esgard à la, etc.
    \
        Habenda ratio valetudinis. Cic. Il fault prendre garde, ou avoir esgard à sa santé.
    \
        Quod posteaquam iste cognouit, hanc habere rationem coepit. Cic. Il commenca à penser en soymesme, etc.
    \
        Rationem habere cum terra. Cic. Labourer la terre, Avoir affaire avec la terre.
    \
        Rationem cum musis. Cic. Estudier.
    \
        Receptum. Liu. Avoir retraicte.
    \
        Receptum ad gratiam alicuius. Caes. Povoir retourner en la grace, Avoir moyen de retourner en la grace d'aucun.
    \
        Regressum. Colum. Avoir reculee, Se retirer et reculer.
    \
        Religioni habere. Cic. Faire conscience.
    \
        In remediis habere. Plin. Avoir et prendre pour remede.
    \
        Ita vt sese habet, narrato. Terent. Comme l'affaire va.
    \
        Rem cum aliquo habere. Terent. Avoir affaire avec luy.
    \
        - habe Rem pactam sic futurum, si do tibi operam hanc Modo. Plaut. Sois tout asseuré que ainsi sera, si, etc.
    \
        Habes omnem rem. Terent. Tu ois et entends tout l'affaire.
    \
        Habeo tibi res solutas. Plaut. Je t'ay satisfaict à ta demande, Tu es payé.
    \
        Scis quomodo tibi res habet? Plaut. Scais tu comment te vont tes besongnes? comment ton cas se porte?
    \
        Rem antiquissimam habere. Cice. Laisser toutes autres choses pour ceste là, Entendre à icelle par dessus toutes les autres, L'avoir plus chere, et en plus grande recommendation que toutes les autres.
    \
        Quum respectum ad Senatum et ad bonos non haberet. Cic. N'ayant point d'esgard au Senat.
    \
        Habere reuerentiam alicui. Plin. iunior. Luy porter honneur et reverence.
    \
        Satis habebant, sine detrimento discedere. Caesar. Il leur suffisoit, Ce leur estoit assez.
    \
        Satin'habes si foeminarum nulla est quam aeque diligam? Plaut. Ne te doibt il pas suffire, si, etc.
    \
        Illud notasse satis habeo. Quintil. Il me suffit d'avoir, etc. Ce m'est assez.
    \
        Longe aliter res se habet ac tibi videatur. Cic. La chose va bien autrement, ou est bien autre que tu ne penses.
    \
        Se belle habere. Cic. Se porter bien.
    \
        Quanquam videbatur se non grauiter habere, tamem sum solicitus. Cic. Ia soit qu'il ne semblast point se porter si mal, etc.
    \
        Se male habere. Caes. Se porter mal.
    \
        Se munditer. Plaut. Se tenir nettement.
    \
        Se parce. Terent. Vivre chichement.
    \
        Nunquum secus habui illam, ac si ex me esset nata. Terent. Jamais je ne luy feis autrement qu'à ma propre fille.
    \
        Superbia in superciliis sedem habet. Plinius. Est logee, ou se tient, etc.
    \
        Senatum. Cic. Assembler le Senat.
    \
        Sermonem. Ci. Parler et deviser avec aucun, Tenir propos avec luy.
    \
        Referam sermones eos, quos de agricultura habuimus nuper. Varro. Les parolles que nous dismes, etc. Les propos que nous teismes de, etc.
    \
        Sermonem apud populum habere. Plin. iunior. Porter une parolle devant le peuple, Haranguer.
    \
        Multum is mecum sermonem habuit et perhumanum de discordiis mulierum nostrarum. Cic. Il me parla fort long temps et humainement de, etc. Il me teint long propos et fort humain, de, etc.
    \
        In sermonibus homines habebant, quos in annum Consules, ad finiendum tandem id bellum crearent. Liu. Parloyent ensemble, et devisoyent qui, etc.
    \
        In seruitiis habere. Plin. Avoir pour serviteur.
    \
        Iste Epicratis bona Bidinos omnia possidere et sibi habere iussit. Cic. Leur commande de les prendre pour eulx.
    \
        Sibi habeant sapientiae nomen. Cic. Qu'ils gardent bien leur tiltre de sagesse tant qu'ils vouldront, il ne m'en chault.
    \
        Sic habeto, non esse te mortalem, sed corpus hoc. Cic. Scache certainement que, etc. Tien pour certain que, etc.
    \
        De me autem sic habetote, etc. Cic. Quand est de moy, scachez que, etc.
    \
        Sine sic habere. Plaut. Pren le cas qu'il soit ainsi.
    \
        Quod ego sub signo habeo, seruoque diligentissime. Cic. Lequel j'ay enfermé à la clef.
    \
        Olorum similitudinem onocrotali habent. Plin. Resemblent.
    \
        Simultates cum aliquo habere. Cic. Avoir quelque picque et quelque rancune contre luy.
    \
        Societatem cum aliquo. Plin. Avoir quelque communication ensemble.
    \
        Solenne habere. Plin. Avoir de coustume, Estre coustumier.
    \
        Aliquem solicitum. Terent. Ci. Chagriner et mettre en grand soulci.
    \
        Spatium deliberandi habuerunt, quem potissimum vitae cursum sequi vellent. Cice. Ils ont eu l'espace, le temps, et le loisir de, etc.
    \
        Speciem alicuius rei habere. Colum. Luy resembler.
    \
        Speciem habet honesti. Cic. Il ha apparence d'honnesteté.
    \
        Spem. Cic. Avoir esperance.
    \
        Statiua. Liu. Passer son esté en quelque lieu.
    \
        Statutum. Cic. Avoir arresté en soymesme.
    \
        Qui bona sua pro stercore habet. Plaut. Qui ne les estime non plus que fient.
    \
        Studio habere. Terent. Faire à bon escient en pensant bien faire, De faict a pensé, Faire expresseement, De propos deliberé.
    \
        Sumptus cum aliquo. Cic. Faire sa despense avec luy.
    \
        Superuacuum. Plin. Estimer superflu.
    \
        Supplicationes. Liu. Faire processions et prieres publiques.
    \
        Suspectum. Liu. Tenir pour suspect.
    \
        Susque deque habeo. Gel. Il ne m'en chault, Je ne m'en soulcie point.
    \
        Hoc tu tecum tacitum habeto. Plaut. Tien ceci secret.
    \
        Dum habes tempus. Plaut. Ce pendant que tu as le temps et le loisir.
    \
        Testes ad aliquam rem. Plaut. Avoir tesmoings.
    \
        Habe tibi. Plaut. Pren la pour toy.
    \
        Habe tibi centum minis. Plaut. Je te la laisse pour cent mines.
    \
        Habere vacationem. Cic. Cesser de besongner, Avoir relasche.
    \
        Vacationem militiae, aut alicuius muneris. Plin. Estre exempté d'aller à la guerre, ou faire quelque autre charge.
    \
        Multis verbis vltro citroque habitis. Cic. Apres avoir eu beaucoup de parolles d'un costé et d'autre.
    \
        Habere verecundiam alicuius. Liu. Le craindre et reverer.
    \
        Haec mihi videntur habitura vetustatem. Cic. Il me semble qu'il sera memoire de ces choses d'ici à long temps, Qu'il en sera parlé à l'advenir.
    \
        Ad nostras aedeis hic quidem habet rectam viam. Plaut. Il va droict à nostre maison.
    \
        Victoriam habere. Plaut. Liu. Avoir la victoire, Estre victorieux.
    \
        Vim. Cic. Avoir force et vertu.
    \
        Habent vim antidoti. Plin. Servent pour contrepoison et preservatif, Ont la vertu de preserver.
    \
        Vires habere. Plin. Avoir force.
    \
        Perfecta quidem sapientia sumus, si nihil habeat res vitii. Cic. Pourveu qu'ils ne vueillent octroyer ne requerir chose meschante l'un à l'autre.
    \
        Voluptati habere aliquid. Sallust. Prendre grand plaisir et esbat à quelque chose.
    \
        Habere votum. Senec. Desirer, Souhaiter.
    \
        Myrobalano in vnguentis similem proximumque vsum habet palma in AEgypto. Plin. Elle ha un mesme usage, et sert à ce mesme que sert le Myrobalan.
    \
        Vsum ex aliqua re habere. Cic. Se servir de quelque chose.
    \
        Vsum multarum rerum. Cic. Avoir grande experience, Avoir beaucoup veu et congneu, Estre fort experimenté.
    \
        Vsum in re aliqua. caesar. Estre usité et exercité en quelque chose.
    \
        Vsum belli. Caes. Estre exercité au faict de la guerre.
    \
        In vsu habere quod docemus. Plin. iunior. Exercer et mettre en effect et usage ce que nous enseignons, Practiquer.
    \
        In vsu habere aliquem. Plin. iunior. Se servir d'aucun, Avoir affaire avec luy.
    \
        Vtilem aliquem habere. Plaut. Recevoir quelque prouffit d'aucun.
    \
        Habet vtilitatem haec res. Cic. Ha du prouffit, Est utile et prouffitable.
    \
        Spero me habere qui hunc meo excruciem modo. Terent. Je pense avoir occasion de, etc.
    \
        Quid ego agam habeo. Terent. Je scay bien que je doy faire.
    \
        Habet quod det. Terent. Il ha dequoy donner.
    \
        Habent tibi bene principia. Terent. Tu as bien commencé, Ton commencement se porte bien.
    \
        Habes nescio quid. Plaut. Tu as je ne scay quoy.
    \
        De me sic habetote: ego si, etc. Cic. Quand est de moy, scachez que, etc.
    \
        Habeatur sane orator, sed de minoribus. Cic. Qu'il soit reputé et estimé orateur.
    \
        Miserrimum istuc verbum et pessimum est, habuisse, et nil habere. Plaut. Avoir eu dequoy, et n'avoir plus rien.
    \
        Sine te exorem. T. age, habe, abi impune. Plautus. Je te l'octroye.
    \
        - certe captus est, Habet. Terent. Il en ha, Il est frappé ou attainct.
    \
        Sic habendum est, nullam in amicitiis pestem esse maiorem, quam adulationem. Cice. Il fault ainsi penser et estimer que, etc.
    \
        Amor sceleratus habendi. Ouid. D'avoir des biens, D'en avoir.
    \
        - modus omnibus In rebus soror est optimum habitu. Plaut. Il fait tresbon avoir moyen en toutes choses.

    Dictionarium latinogallicum > habeo

  • 11 patefacio

    pătĕfăcĭo, ĕre, fēci, factum - tr. - [st2]1 [-] ouvrir. [st2]2 [-] découvrir, dévoiler, révéler, faire connaître, mettre au jour, être le premier à ouvrir (la voie).    - patefacere portas: ouvrir les portes.    - patefacere aditum: ménager un accès.    - patefacere ordines, aciem, Liv. 28, 14: ouvrir les rangs.    - patefacere oculos, Plin. 11, 37, 55, § 150: ouvrir les yeux.    - patefacere aures assentatoribus, Cic. Off. 1, 91: prêter l'oreille aux flatteurs (à la flatterie)    - patefacere majora, Tac. An. 12, 9: frayer le chemin à de plus grands desseins.    - patefacere solatium populo, Tac.: consoler le peuple.    - patefacere vias, Caes. B. G. 7, 8: se frayer des chemins, frayer des chemins.    - ratis quae prima Pontum patefecit, Phaedr. 4, 7: le vaisseau qui pénétra le premier dans le Pont-Euxin.    - patefacere verum, Cic. Lael. 26, 97: faire éclater la vérité.    - patefacere orbem, Ov. M. 9.794: rendre l'univers visible.    - quod tunc patefecit in senatu, Tac. An. 3, 48: il fit connaître ce fait au sénat.    - materiam praedandi patefecerat, Tac. An. 11, 5: il avait ouvert le champ à la cupidité.
    * * *
    pătĕfăcĭo, ĕre, fēci, factum - tr. - [st2]1 [-] ouvrir. [st2]2 [-] découvrir, dévoiler, révéler, faire connaître, mettre au jour, être le premier à ouvrir (la voie).    - patefacere portas: ouvrir les portes.    - patefacere aditum: ménager un accès.    - patefacere ordines, aciem, Liv. 28, 14: ouvrir les rangs.    - patefacere oculos, Plin. 11, 37, 55, § 150: ouvrir les yeux.    - patefacere aures assentatoribus, Cic. Off. 1, 91: prêter l'oreille aux flatteurs (à la flatterie)    - patefacere majora, Tac. An. 12, 9: frayer le chemin à de plus grands desseins.    - patefacere solatium populo, Tac.: consoler le peuple.    - patefacere vias, Caes. B. G. 7, 8: se frayer des chemins, frayer des chemins.    - ratis quae prima Pontum patefecit, Phaedr. 4, 7: le vaisseau qui pénétra le premier dans le Pont-Euxin.    - patefacere verum, Cic. Lael. 26, 97: faire éclater la vérité.    - patefacere orbem, Ov. M. 9.794: rendre l'univers visible.    - quod tunc patefecit in senatu, Tac. An. 3, 48: il fit connaître ce fait au sénat.    - materiam praedandi patefecerat, Tac. An. 11, 5: il avait ouvert le champ à la cupidité.
    * * *
        Patefacio, patefacis, pen. corr. patefeci, pen. prod. patefactum, patefacere. Liu. Ouvrir, Donner entree, Faire ouverture.
    \
        Fenestram patefacere ad nequitiam. Teren. Bailler occasion de faire meschanceté.
    \
        Illa actio mihi ianuam famae patefecit. Plin. iunior. C'est celle qui m'a mis en bruit.
    \
        Huic ego tantummodo aditum ad tuam cognitionem patefacio. Cic. Je luy baille entree et moyen de te congnoistre.
    \
        Patefactum iter ad vrbem. Cic. Ouverture faicte pour entrer en la ville.
    \
        Ni legati patefecissent vna porta hostibus viam. Liu. N'eussent donné passage aux ennemis par une des portes.
    \
        Viam patefacere illustrem atque latam auaritiae. Ci. Donner grande occasion d'avarice, Faire grande ouverture à ceulx qui veulent desrober.
    \
        Patefactus ad Consulatum ac triumphos locus nouis hominibus videbatur. Liu. Il sembloit à veoir qu'on avoit ouvert le chemin aux, etc.
    \
        Patefacere aures assentatoribus, quod et Dare aures dicimus. Cic. Prester l'oreille aux flateurs.
    \
        Patefacere. Terent. Donner à congnoistre, Reveler, Descouvrir.
    \
        Vide quam tibi defensionem patefecerim. Ci. Quelle grande ouverture je t'ay faict à te defendre.
    \
        Patefaciendum mihi esse arbitror. Cic. Il me semble que je le doibs declarer.

    Dictionarium latinogallicum > patefacio

  • 12 rapio

    răpĭo, ĕre, răpŭi, raptum - tr. -    - futur ant. rapsit, Cic. Leg. 2, 22 --- dat.-abl. plur. fém. participe raptabus, Cn. Gell. d. Char. 54, 14. [st1]1 [-] entraîner avec soi, emporter (précipitamment, violemment).    - quo rapitis me? Plaut. Men. 999: où m'entraînez-vous?    - cogitatione rapiuntur a domo, Cic. Rep. 2, 7: l'imagination les emporte loin de leur foyer.    - rapere de complexu parentum ad mortem, Cic. Verr. 5, 138: traîner qqn à la mort en l'arrachant aux bras de ses parents.    - rapit totam aciem in Teucros, Virg. En 10, 308: il entraîne toute son armée contre les Troyens.    - i pedes quo te rapiunt, Hor. O. 3, 11, 49: va où t'emportent tes pieds.    - se ad caedem rapere, Cic. Phil. 13, 18: se précipiter au massacre.    - au fig. ipsae res verba rapiunt, Cic. Fin. 3, 19: les idées mêmes entraînent les mots.    - opinionibus vulgi rapimur in errorem, Cic. Leg. 2, 43: les opinions de la foule nous emportent dans l'erreur.    - in invidiam aliquem rapere, Cic. Agr. 3, 7: entraîner qqn dans le discrédit.    - commoda aliorum ad se rapere, Cic. Of. 3, 22: tirer à soi ce qu'autrui possède d'avantageux.    - rapinarum cupiditas te rapiebat, Cic. Pis. 57: le désir des rapines t'entraînait.    - ad divinarum rerum cognitionem rapi, Cic. Div. 1, 111: être emporté vers l'étude des choses divines.    - ad opes augendas generis humani rapi, Cic. Rep. 1, 3: être entraîné par l'ambition d'accroître les ressources humaines.    - raptus in jus ad regem (est), Liv. 1, 26: il fut traduit en justice devant le roi.    - ocius hinc te ni rapis... Hor. S. 2, 7, 118: si tu ne fuis pas plus vite d'ici... [st1]2 [-] enlever de force ou par surprise, ravir, soustraire, voler, piller; s'emparer vivement.    - Cic. Phil. 2, 62; Rep. 4, 3.    - Sabinas virgines rapi jussit, Cic. Rep. 2, 12: il fit enlever les jeunes Sabines.    - raptus a dis Ganymedes, Cic. Tusc. 1, 65: Ganymède enlevé par les dieux.    - agunt, rapiunt, Cic. Rep. 3, 45: on emmène, on enlève (on vole, on pille); cf. ago et fero.    - castra urbesque primo impetu rapere, Liv. 6, 23, 5: emporter les camps et les villes au premier assaut.    - cf. Liv. 3, 23, 3.    - au fig. oscula rapere, Hor. O. 2, 12, 28: ravir des baisers.    - illicitas voluptates rapere, Tac. H. 3, 41: voler des plaisirs criminels.    - dominationem rapere, Tac. An. 4, 1: s'emparer de la domination.    - spem acrius in dies rapere, (= corripere), Tac. H. 1, 13: s'attacher chaque jour plus vivement à un espoir.    - rapere bipennem dextrā, Virg.: saisir de la main droite une hache à double tranchant. [st1]3 [-] emporter brusquement, enlever (par une mort subite), ravir, emporter.    - Hor. O. 2, 13, 20, etc. ; Virg. En. 6, 428, etc. [st1]4 [-] se saisir vivement de, prendre rapidement.    - arma rapiat juventus, Virg. En. 7, 340: que la jeunesse guerrière prenne vivement les armes.    - cf. Virg. En. 8, 220 ; 11, 651.    - poét. sulphura rapiunt flammas, Ov M. 3, 374: le soufre prend feu rapidement.    - rapere nigrum colorem, Ov. M. 7, 289: prendre rapidement une teinte noire.    - au fig. oculis lumen rape, Enn. d. Cic. de Or. 3, 162: saisis de tes yeux la lumière.    - occasionem rapere, Hor. Epo. 13, 3: se saisir de l'occasion.    - limis rapere, Hor. R. S. 2: voir vivement du coin de l'oeil.    - raptae prope inter arma nuptiae, Liv. 30, 14, 2: mariage célébré brusquement presque au milieu des armes.    - gressus, cursus rapere, Luc 3, 116; 5, 403: précipiter ses pas, sa course.
    * * *
    răpĭo, ĕre, răpŭi, raptum - tr. -    - futur ant. rapsit, Cic. Leg. 2, 22 --- dat.-abl. plur. fém. participe raptabus, Cn. Gell. d. Char. 54, 14. [st1]1 [-] entraîner avec soi, emporter (précipitamment, violemment).    - quo rapitis me? Plaut. Men. 999: où m'entraînez-vous?    - cogitatione rapiuntur a domo, Cic. Rep. 2, 7: l'imagination les emporte loin de leur foyer.    - rapere de complexu parentum ad mortem, Cic. Verr. 5, 138: traîner qqn à la mort en l'arrachant aux bras de ses parents.    - rapit totam aciem in Teucros, Virg. En 10, 308: il entraîne toute son armée contre les Troyens.    - i pedes quo te rapiunt, Hor. O. 3, 11, 49: va où t'emportent tes pieds.    - se ad caedem rapere, Cic. Phil. 13, 18: se précipiter au massacre.    - au fig. ipsae res verba rapiunt, Cic. Fin. 3, 19: les idées mêmes entraînent les mots.    - opinionibus vulgi rapimur in errorem, Cic. Leg. 2, 43: les opinions de la foule nous emportent dans l'erreur.    - in invidiam aliquem rapere, Cic. Agr. 3, 7: entraîner qqn dans le discrédit.    - commoda aliorum ad se rapere, Cic. Of. 3, 22: tirer à soi ce qu'autrui possède d'avantageux.    - rapinarum cupiditas te rapiebat, Cic. Pis. 57: le désir des rapines t'entraînait.    - ad divinarum rerum cognitionem rapi, Cic. Div. 1, 111: être emporté vers l'étude des choses divines.    - ad opes augendas generis humani rapi, Cic. Rep. 1, 3: être entraîné par l'ambition d'accroître les ressources humaines.    - raptus in jus ad regem (est), Liv. 1, 26: il fut traduit en justice devant le roi.    - ocius hinc te ni rapis... Hor. S. 2, 7, 118: si tu ne fuis pas plus vite d'ici... [st1]2 [-] enlever de force ou par surprise, ravir, soustraire, voler, piller; s'emparer vivement.    - Cic. Phil. 2, 62; Rep. 4, 3.    - Sabinas virgines rapi jussit, Cic. Rep. 2, 12: il fit enlever les jeunes Sabines.    - raptus a dis Ganymedes, Cic. Tusc. 1, 65: Ganymède enlevé par les dieux.    - agunt, rapiunt, Cic. Rep. 3, 45: on emmène, on enlève (on vole, on pille); cf. ago et fero.    - castra urbesque primo impetu rapere, Liv. 6, 23, 5: emporter les camps et les villes au premier assaut.    - cf. Liv. 3, 23, 3.    - au fig. oscula rapere, Hor. O. 2, 12, 28: ravir des baisers.    - illicitas voluptates rapere, Tac. H. 3, 41: voler des plaisirs criminels.    - dominationem rapere, Tac. An. 4, 1: s'emparer de la domination.    - spem acrius in dies rapere, (= corripere), Tac. H. 1, 13: s'attacher chaque jour plus vivement à un espoir.    - rapere bipennem dextrā, Virg.: saisir de la main droite une hache à double tranchant. [st1]3 [-] emporter brusquement, enlever (par une mort subite), ravir, emporter.    - Hor. O. 2, 13, 20, etc. ; Virg. En. 6, 428, etc. [st1]4 [-] se saisir vivement de, prendre rapidement.    - arma rapiat juventus, Virg. En. 7, 340: que la jeunesse guerrière prenne vivement les armes.    - cf. Virg. En. 8, 220 ; 11, 651.    - poét. sulphura rapiunt flammas, Ov M. 3, 374: le soufre prend feu rapidement.    - rapere nigrum colorem, Ov. M. 7, 289: prendre rapidement une teinte noire.    - au fig. oculis lumen rape, Enn. d. Cic. de Or. 3, 162: saisis de tes yeux la lumière.    - occasionem rapere, Hor. Epo. 13, 3: se saisir de l'occasion.    - limis rapere, Hor. R. S. 2: voir vivement du coin de l'oeil.    - raptae prope inter arma nuptiae, Liv. 30, 14, 2: mariage célébré brusquement presque au milieu des armes.    - gressus, cursus rapere, Luc 3, 116; 5, 403: précipiter ses pas, sa course.
    * * *
        Rapio, rapis, rapui, raptum, rapere. Terent. Ravir, Prendre, ou emmener par force et violence.
    \
        Campum rapit acrior sonipes. Stat. Le cheval entre vivement en la campaigne.
    \
        In crucem rapere. Cic. Mener au gibet.
    \
        Aliquem ad suam disciplinam rapere. Cic. Attirer.
    \
        In errorem rapi. Cic. Estre tiré en erreur, et estre abusé.
    \
        In fomite flammam rapere. Virgil. Prendre hastivement.
    \
        Aliquem in fraudem rapere. Cic. Luy faire faire quelque chose, dont il luy meschet apres.
    \
        Fugam rapere. Valer. Flac. Prendre la fuite, S'enfuir hastivement.
    \
        Aliquem in inuidiam rapere. Cic. Mettre en la male grace et haine.
    \
        Limis rapere. Subaudi, oculis. Horat. Lire quelque chose hastivement du coing de l'oeil, ou de travers, et comme à la desrobbee.
    \
        De luce rapi. Stat. Estre emporté et ravi de ce monde, Mourir.
    \
        Nauem aliquam ad Italiam rapere. Cicero. Ramener à haste en Italie.
    \
        Ocellos alicuius rapere. Ouid. Attraire.
    \
        Oculis in fraudem rapi. Cic. Quand noz yeulx nous font faire beaucoup de maulx.
    \
        In peiorem partem rapere. Terent. Prendre quelque chose en mauvaise partie, La despriser et blasmer.
    \
        Rapere ad poenam. Cic. Le vouloir mettre à mort.
    \
        Rapere aliquem ad Praetorem. Plaut. Le mener par force devant le juge.
    \
        Alicunde se rapere ocyus. Horat. S'en aller de quelque lieu à grand haste.
    \
        Rapere ad se. Cic. Attirer à soy.
    \
        Sublimem hunc intro rape. Terent. Trousse le moy là dedens.
    \
        Virginem rapere. Plin. Ravir, Prendre par force, Forcer.

    Dictionarium latinogallicum > rapio

  • 13 faciō

        faciō fēcī (old fut perf. faxo; subj. faxim), factus, ere; imper. fac (old, face); pass. fīō, fierī; pass imper. fī    [2 FAC-], to make, construct, fashion, frame, build, erect, produce, compose: Lectulos faciundos dedit, T.: navīs: candelabrum factum e gemmis: de marmore signum, O.: pontem in Arare, Cs.: (fanum) a civitatibus factum, founded, L.: duumviri ad aedem faciendam, L.: statuam faciendam locare: (valvae) ad cludendum factae: comoedias, T.: sermonem: epigramma: verbum, speak: carmina, Iu.: scutis ex cortice factis, Cs.: auri pondera facti, wrought, V.—Of actions, to do, perform, make, carry on, execute: Opus, T.: officium, T.: Si tibi quid feci quod placeat, T.: proelium, join, Cs.: iter, Cs.: clamores: clamor fit: eruptiones ex oppido, Cs.: gradum: imperata, Cs.: promissum, fulfil: iudicium: deditionem, S.: fac periclum in litteris, put (him) to the test, T.: me advorsum omnia, oppose me in everything, T.: omnia amici causā: multa crudeliter, N.: initium, begin: praeter aetatem Facere, work too hard for your years, T.: perfacile factu esse, conata perficere, Cs.— To make, produce, cause, occasion, bring about, bring to pass: turbam, T.: ignem ex lignis: iniuriam, Cs.: causas morae, S.: ducis admirationem, excite, L.: luxuriae modum, impose, S.: fugam ex ripā fecit (i. e. fugavit), L.: somnum, induce, Iu.: metum insidiarum, excite, L.: silentio facto, L.: ne qua eius adventūs significatio fiat, become known, Cs.: faciam ut intellegatis: facito, ut sciam: putasne te posse facere, ut, etc.?: fieri potest, ut recte quis sentiat, it may happen: ita fit, ut adsint, it happens: faciendum mihi est, ut exponam, is incumbent: me Facit ut te moneam, compels, T.: facere non possum, quin mittam, etc., I cannot forbear: di faxint ne sit alter (cui, etc.): fac ne quid aliud cures, take care: domi adsitis, facite, T.: ita fac cupidus sis, ut, etc., be sure: iam faxo scies, T.: nulla res magis talīs oratores videri facit, quales, etc. (i. e. ut viderentur): hoc me Flere facit, O.— To make, acquire, obtain, gather, accumulate, gain, take, receive, incur, suffer: rem, T.: praedam, Cs.: pecuniam: stipendia, earn, S.: corhortīs, form, Cs.: corpus, grow fat, Ph.: viam sibi, force, L.: alqm suum, win as a friend, T.: terram suam, i. e. conquer, Cs.: vitae iacturam, Cs.: naufragium: damnum.— To make, render, grant, give, impart, confer: arbitria, H.: potestatem dicendi: sibi iure iurando fidem, give assurance, Cs.: Romanis animum, inspire, L.: copiam pugnandi militibus, L.: audientiam orationi: cui si libido Fecerit auspicium, i. e. if the whim seize him, H.: cognomen colli, L.: mihi medicinam, administer: nobis otia, V.: alcui dolorem: desiderium decemviros creandi, L.— To celebrate, conduct, give, perform, represent: cenas: res divinas: sacra pro civibus: cui (Iunoni), make offerings: vitulā pro frugibus, make sacrifice, V.: cum pro populo fieret: ut fieret, edere, L. — To practise, follow: naviculariam: mercaturas.— To make, depict, represent, assert, say, pretend: in libro se exeuntem e senatu: pugnam ex auro, V.: me unum ex iis feci, qui, etc., pretended to be: ex industriā factus ad imitationem stultitiae, L.: inpendere apud inferos saxum Tantalo: Fecerat et fetam Procubuisse lupam, V.: facio me alias res agere, make as if.—To suppose, assume, grant, admit (only imper. with obj clause): fac audisse (Glauciam): fac ita esse: fac (me) velle, V.— To make, constitute, choose, appoint, render: senatum firmiorem vestrā auctoritate: heredem filiam: exercitum sibi fidum, S.: iter factum conruptius imbri, H.: hi consules facti sunt: ex coriis utres fierent, S.: Candida de nigris, O.: si ille factus esset, had been chosen (consul): alqm certiorem facere, inform ; see certus: ne hoc quidem sibi reliqui facit, ut, etc., does not leave himself so much character.—Pass., to become, be turned into, be made: fit Aurum ingens coluber, V.: sua cuique deus fit dira cupido? V.— To put in possession of, subject to, refer to: omnia quae mulieris fuerunt, viri fiunt: omnem oram Romanae dicionis fecit, L.: dicionis alienae facti, L.— To value, esteem, regard, appraise, prize: parum id facio, S.: te maxumi, T.: quos plurimi faciunt: voluptatem minimi: dolorem nihili: istuc Aequi bonique facio, am content with, T.— To do (resuming the meaning of another verb): cessas ire ac facere, i. e. do as I say, T.: oppidani bellum parare: idem nostri facere, S.: ‘evolve eius librum’—‘Feci mehercule:’ bestiae simile quiddam faciunt (i. e. patiuntur): aut facere aut non promisse, Ct.: Sicuti fieri consuevit, to happen, S.— To do, act, deal, conduct oneself: Facere contra huic aegre, T.: tuis dignum factis feceris, will act like yourself, T.: bene: adroganter, Cs.: per malitiam, with malice: aliter, S.: facere quam dicere malle, act, S.: mature facto opus est, prompt action, S. — To act, take part, take sides: idem plebes facit, S.: idem sentire et secum facere Sullam: cum veritas cum hoc faciat, is on his side: nihilo magis ab adversariis quam a nobis: eae res contra nos faciunt: adversus quos fecerint, N.— To arrange, adjust, set: Vela, spread, V.: pedem, brace, V.— To be fit, be useful, make, serve, answer, do: Ad talem formam non facit iste locus, O.: ad scelus omne, O.: Stemmata quid faciunt? avail, Iu.
    * * *
    I
    facere, additional forms V
    do, make; create; acquire; cause, bring about, fashion; compose; accomplish
    II
    facere, feci, factus V
    do, make; create; acquire; cause, bring about, fashion; compose; accomplish

    Latin-English dictionary > faciō

  • 14 aliquando

    ălĭquandŏ, temp. adv. [aliquis; Corssen, Ausspr. II. p. 856, regards the affix in this word and in quando as from an earlier -da = dies].
    I.
    A.. In opp. to a definite, fixed point of time, at some time or other, once; at any time, ever (i. e. at an indefinite, undetermined time, of the past, present, and future; mostly in affirmative clauses, while umquam is only used of past and future time, and in negative clauses or those implying doubt; cf. Beier ad Cic. Off. 2, 14, 51).—Of the past: neque ego umquam fuisse tale monstrum in terris ullum puto: quis clarioribus viris quodam tempore jucundior? quis turpioribus conjunctior: quis civis meliorum partium aliquando? Cic. Cael. 5, 12:

    Ad quem angelorum dixit aliquando, Sede etc.,

    Vulg. Heb. 1, 13.—Of the future:

    erit illud profecto tempus et illucescet aliquando ille dies, etc.,

    Cic. Mil. 26, 69:

    cave, ne aliquando peccato consentias,

    Vulg. Tob. 4, 6:

    huic utinam aliquando gratiam referre possimus! Habebimus quidem semper,

    Cic. Fam. 14, 4:

    ne posset aliquando ad bellum faciendum locus ipse adhortari,

    id. Off. 1, 11, 35.—Of the present: de rationibus et de controversiis societatis vult dijudicari. Sero: verum aliquando tamen, but yet once, in opp. to not at all, never, Cic. Quint. 13, 43.—
    B.
    With non, nec (eccl. Lat.):

    non peccabitis aliquando,

    Vulg. 2 Pet. 1, 10:

    nec aliquando defuit quidquam iis,

    ib. 1 Reg. 25, 7; 25, 15; ib. Dan. 14, 6; ib 1 Thess. 2, 5.—
    C.
    In connection with ullus, and oftener, esp. in Cic., with aliquis:

    quaerere ea num vel e Philone vel ex ullo Academico audivisset aliquando,

    Cic. Ac. 2, 4, 11: Forsitan aliquis aliquando ejusmodi quidpiam fecerit. id. Verr. 2, 32, 78;

    ego quia dico aliquid aliquando, et quia, ut fit, in multis exit aliquando aliquid, etc.,

    id. Planc 14, 35;

    non despero fore aliquem aliquando,

    id. de Or. 1, 21, 95:

    docendo etiam aliquid aliquando,

    id. Or. 42, 144:

    Nam aut erit hic aliquid aliquando, etc.,

    id. Fam. 7, 11, 2.—So with quisquis:

    nec quidquam aliquando periit,

    Vulg. 1 Reg. 25, 15; 25, 7.—
    D.
    Si forte aliquando or si aliquando, if at any time, if ever; or of a distant, but undefined, point of time, if once, at one time, or one day:

    si quid hujus simile forte aliquando evenerit,

    Ter. Heaut. 3, 2, 40:

    quod si aliquando manus ista plus valuerit quam vestra ac rei publicae dignitas, etc.,

    Cic. Cat. 4, 10, 20: ampla domus dedecori saepe domino fit, et maxime si aliquando alio domino solita est frequentari, once, i. e. at a former time, id. Off. 1, 39, 139.—
    E.
    It is often used (opp.: in praesentiā, nunc, adhuc) of an indefinite, past, or future time = olim, quondam, once, formerly; in future time, hereafter:

    quod sit in praesentiā de honestate delibatum, virtute aliquando et industriā recuperetur,

    Cic. Inv. 2, 58, 174:

    aliquando nobis libertatis tempus fuisse, quod pacis vobiscum non fuerit: nunc certe, etc., Liv 25, 29: Iol ad mare, aliquando ignobilis, nunc illustris,

    Mel. 1, 6:

    Qui aliquando non populus, nunc autem populus Dei,

    Vulg. 1 Pet. 2, 10; ib. Philem. 11:

    quam concedis adhuc artem omnino non esse, sed aliquando, etc.,

    Cic. de Or 1, 58, 246.—Sometimes the point of time in contrast can be determined only from the context:

    quaerere num e Philone audivisset aliquando,

    Cic. Ac. Pr. 2, 4, 11:

    veritus sum deesse Pompeii saluti, cum ille aliquando non defuisset meae,

    id. Fam. 6, 6, 10:

    aut quisquam nostri misereri potest, qui aliquando vobis hostis fuit?

    Sall. J. 14, 17:

    Zacynthus aliquando appellata Hyrie,

    Plin. 4, 12, 19, § 54; Plin. Ep. 6, 10:

    quae aliquando viderat,

    Vulg. Gen. 42, 9; ib. 1 Pet. 3, 20.—
    II.
    Of that which at times happens, in contrast with that which never or seldom occurs, sometimes, now and then = non numquam, interdum (opp.: numquam, raro; semper, saepe).
    A.
    Te non numquam a me alienārunt, et me aliquando immutārunt tibi, Cic. Fam. 5, 8, 2:

    liceret ei dicere utilitatem aliquando cum honestate pugnare,

    id. Off. 3, 3, 12:

    sitne aliquando mentiri boni viri?

    id. de Or. 3, 29, 113; Quint. 5, 13, 31:

    multa proelia et aliquando non cruenta,

    Tac. Agr. 17; Suet. Aug. 43.—
    B.
    With numquam, raro; semper, saepe, saepius, modo in another clause:

    convertit se aliquando ad timorem, numquam ad sanitatem,

    Cic. Sull. 5, 17:

    senatumque et populum numquam obscura nomina, etiam si aliquando obumbrentur,

    Tac. H. 2, 32:

    quod non saepe, atque haud scio an umquam, in aliquā parte eluceat aliquando,

    Cic. Or. 2, 7:

    raro, sed aliquando tamen, ex metu delirium nascitur,

    Cels. 3, 18; so id. 8, 4; 1 praef.:

    aliquando... semper,

    Liv. 45, 23, 8:

    aliquando fortuna, semper animo maximus,

    Vell. 2, 18: Haud semper errat fama;

    aliquando et elegit,

    Tac. Agr. 9:

    aliquando... saepe,

    Cels. 1 praef.:

    nec tamen ubique cerni, aliquando propter nubila, saepius globo terrae obstante,

    Plin. 2, 13, 10, § 56; so Tac. A. 3, 27; id. Agr. 38.—
    C.
    In partitive clauses, twice, or even several times, like modo—modo, sometimes also alternating with non numquam or modo (so only in the post-Aug. per.), at one time... at another, now.. now:

    confirmatio aliquando totius causae est, aliquando partium,

    Quint. 5, 13, 58; Plin. 17, 28, 47, § 262; Sen. Q. N. 2, 36, 2:

    aliquando emicat stella, aliquando ardores sunt, aliquando fixi et haerentes, non numquam volubiles,

    id. ib. 1, 14; cf. Suet. Calig. 52:

    Vespasianus modo in spem erectus, aliquando adversa reputabat,

    Tac. H. 2, 74; id. A. 16, 10.—
    D.
    In colloquial lang., to indicate that there is occasion for a certain thing, once, for once, on this occasion, now:

    aliquando osculando melius est, uxor, pausam fieri,

    Plaut. Rud. 4, 6, 1:

    sed si placet, sermonem alio transferamus, et nostro more aliquando, non rhetorico loquamur,

    now in our own way, Cic. de Or. 1, 29, 133:

    sed ne plura: dicendum enim aliquando est, Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,

    I must for once say it, id. Fam. 13, 1, 14.—
    E.
    In commands, exhortations, or wishes, = tandem, at length, now at last:

    audite quaeso, judices, et aliquando miseremini sociorum,

    Cic. Verr. 1, 28, 72:

    mode scribe aliquando ad nos, quid agas,

    id. Fam. 7, 12, 2:

    stulti, aliquando sapite,

    Vulg. Psa. 93, 8:

    ipse agat, ut orbatura patres aliquando fulmina ponat,

    Ov. M. 2, 391:

    Aliquando isti principes sibi populi Romani auctoritati parendum esse fateantur,

    id. Imp. Pomp. 22, 64; id. Verr. 4, 37, 81; Sall. J. 14, 21; Ov. M. 2, 390:

    et velim aliquando, cum erit tuum commodum, Lentulum puerum visas,

    Cic. Att. 12, 28.—Hence,
    F.
    Of that which happens after long expectation or delay, freq. in connection with tandem, finally, at length, now at last:

    quibus (quaestionibus) finem aliquando amicorum auctoritas fecit,

    Cic. Clu. 67, 191:

    (dii) placati jam vel satiati aliquando,

    id. Marcell. 6, 18:

    collegi me aliquando,

    id. Clu. 18, 51: aliquando idque sero usum loquendi populo concessi, finally. i. e. after I have for a long time spoken in another manner, id. Or. 48, 160:

    te aliquando collaudare possum, quod jam, etc.,

    id. Fam. 7, 17; Suet. Aug. 70:

    diu exspectaverant, dum retia extraherentur: aliquando extractis piscis nullus infuit,

    id. Clar. Rhet. 1.—With tandem:

    aliquando tandem huc animum ut adducas tuum,

    Ter. Hec. 4, 4, 61:

    spes est et hunc aliquan do tandem posse consistere,

    Cic. Quint. 30, 94 tandem aliquando L. Catilinam ex urbe ejecimus, id. Cat. 2, 1:

    ut tandem aliquando timere desinam,

    id. ib. 1, 7, 18; id. Quint. 30, 94:

    servus tandem aliquando mihi a te exspectatissimas litteras reddidit,

    id. Fam. 16, 9:

    tandem aliquando refloruistis,

    Vulg. Phil. 4, 10.—With jam:

    utile esse te aliquando jam rem transigere,

    now at length Cic. Att. 1, 4.

    Lewis & Short latin dictionary > aliquando

  • 15 tum

    tum, adv. demonstr., of time [pronom. demonstr. stems to-, ta-; Gr. to, seen in ita, tam, etc.; cf. quom or cum], then.
    I.
    Absol.
    A.
    Referring to a time previously specified.
    1.
    To a definite past time.
    (α).
    To a period of time in which something was or happened (opp. later periods) = illis temporibus:

    is dictu'st ollis popularibus olim Qui tum vivebant homines,

    Enn. Ann. v. 308 Vahl.:

    quod tum erat res in pecore et locorum possessionibus, i. e. Romuli temporibus,

    Cic. Rep. 2, 9, 16:

    cum illi male dicerent, quod tum fieri licebat, i. e. Periclis temporibus,

    id. de Or. 3, 34, 138:

    erat omnino tum mos ut faciles essent in suum cuique tribuendo,

    id. Brut. 21, 85; cf. id. Tusc. 1, 46, 111:

    vastae tum in his locis solitudines erant,

    Liv. 1, 4, 6; 2, 6, 8; 3, 29, 3; 4, 6, 12; 42, 62, 11;

    44, 9, 4: ut tum erant tempora,

    Nep. Att. 1, 2; 12, 3; Liv. 1, 3, 3; 1, 8, 4; 2, 7, 4; 2, 9, 8; 2, 50, 2; 2, 63, 6;

    39, 6, 7 and 9.—With illis temporibus: nam jam tum illis temporibus fortius... loquebantur quam pugnabant,

    Nep. Thras. 2, 4.—
    (β).
    Referring to a point of time, then, at that time:

    insigneita fere tum milia militum octo Duxit,

    Enn. Ann. v. 336 Vahl.: ut jacui exsurgo;

    ardere censui aedis: ita tum confulgebant,

    Plaut. Am. 5, 1, 15:

    jam duo restabant fata tum,

    id. Bacch. 4, 9, 35; id. Cist. 1, 3, 14: quot eras annos gnatus tum, quom, etc.? Me Septuennis, nam tum dentes mihi cadebant primulum, id. Men. 5, 9, 56; id. Merc. prol. 66; id. Most. 1, 2, 49; id. Am. 2, 1, 56; Ter. And. 1, 1, 82: sic igitur tum se levis ac diffusilis aether... undique flexit. Lucr. 5, 467; 5, 837; 5, 911; 5, 432;

    5, 942: atque huic anno proximus Sulla consule et Pompejo fuit. Tum P. Sulpicii in tribunatu, cottidie contionantis, totum genus dicendi cognovimus,

    Cic. Brut. 89, 306; id. Ac. 2, 22, 69:

    scribit Eudemum Pheras venisse, quae erat urbs in Thessalia tum admodum nobilis,

    id. Div. 1, 25, 53; id. Rep. 2, 37, 63:

    hi tum in Asia rhetorum principes,

    id. Brut. 91, 316; id. Sest. 11, 26; id. Planc. 37, 90; id. Quint. 61, 170; id. Fam. 9, 21, 2:

    hoc tum veritus Caesar Pharum prehendit,

    Caes. B. C. 3, 112:

    eodem anno a Campanis Cumae, quam Graeci tum urbem tenebant, capiuntur,

    Liv. 4, 44, 13; 1, 7, 14; 2, 9, 5;

    2, 37, 7: praetores tum duos Latium habebat,

    id. 8, 3, 9:

    Aemilius, cujus tum fasces erant, dictatorem dixit,

    id. 8, 12, 13; 5, 8, 4; 22, 46, 6;

    1, 7, 12: tum Athenis perpetui archontes esse desierunt,

    Vell. 1, 8, 3:

    tum Cimbri et Teutoni transcendere Rhenum,

    id. 2, 8, 3; Val. Max. 1, 5, 3; Tac. H. 4, 49; 3, 57:

    non timido, non ignavo cessare tum licuit,

    Curt. 3, 11, 5:

    Archiae, qui tum maximum magistratum Thebis obtinebat,

    Nep. Pelop. 3, 2; id. Phoc. 3, 3.—With in eo tempore: eum quem virile secus tum in eo tempore habebat, Asell. ap. Gell. 2, 13, 5.—Repeated by anaphora:

    quae nox omnium temporum conjurationis acerrima fuit. Tum Catilinae dies exeundi, tum ceteris manendi condicio, tum descriptio... constituta est, tum tuus pater, etc.,

    Cic. Sull. 18, 52; cf. Lucr. 5, 1377; 5, 1399.—
    (γ).
    Esp., referring to a former state, implying that it no longer exists:

    quaesivit ex lege illa Cornelia quae tum erat,

    Cic. Clu. 20, 55:

    cum sententias Oppianicus, quae tum erat potestas, palam ferri velle dixisset,

    id. ib. 27, 75:

    Caere, opulento tum oppido,

    Liv. 1, 2, 3; 3, 52, 3:

    praetores aerarii (nam tum a praetoribus tractabatur aerarium), etc.,

    Tac. H. 4, 9.—
    (δ).
    Expressly opposed to present time (hodie, nunc, hoc tempore, etc.; class. and very freq.; but in post-Aug. writers tunc is regularly used): prius non is eras qui eras;

    nunc is factu's qui tum non eras,

    Plaut. Trin. 4, 2, 138:

    tu nunc tibi Id laudi ducis quod tum fecisti inopia?

    Ter. Ad. 1, 2, 25; id. Hec. 3, 3, 48:

    quae tabula, tum imperio tuo revulsa, nunc a me tamen reportata est,

    Cic. Verr. 2, 2, 46, § 112:

    tum imperator populi Romani deos patrios reportabat, nunc praetor ejusdem populi eosdem illos deos... auferebat,

    id. ib. 2, 4, 35, § 77; cf. id. ib. 2, 4, 35, § 78; 2, 5, 20, § 51; id. Clu. 31, 86; id. Planc. 9, 22; id. Quint. 22, 71; id. Phil. 14, 8, 21; id. Leg. 2, 22, 57; Caes. B. C. 3, 17; Liv. 5, 3, 5; 6, 15, 11; 10, 9, 6.—
    (ε).
    Opposed to another time specified:

    itaque tum eos exire jussit. Post autem e provincia litteras ad conlegium misit, se, etc.,

    Cic. N. D. 2, 4, 11:

    itaque ut tum carere rege, sic pulso Tarquinio nomen regis audire non poterat,

    id. Rep. 2, 30, 53; id. Mil. 21, 55:

    sicut legatorum antea, ita tum novorum colonorum caede imbutis armis,

    Liv. 4, 31, 7; 39, 22, 10; 9, 36, 1; 2, 52, 7; 4, 2, 10; 4, 57, 11;

    21, 17, 1: et tum sicca, prius celeberrima fontibus, Ide,

    Ov. M. 2, 218; Verg. A. 11, 33; Nep. Arist. 2, 3; id. Ham. 11, 7.—
    (ζ).
    In the historians in applying general statements or truths to the state of affairs spoken of: communi enim fit vitio naturae ut invisis atque incognitis rebus... vehementius exterreamur;

    ut tum accidit,

    Caes. B. C. 2, 4; 3, 68; id. B. G. 7, 3; 2, 6; id. B. C. 1, 80:

    foedera alia aliis legibus, ceterum eodem modo omnia fiunt. Tum ita factum accepimus,

    Liv. 1, 24, 4; 1, 32, 14; 21, 31, 12.—
    (η).
    Denoting coincidence or inner connection with an action before mentioned = a temporal clause (tum = cum hoc fieret), then, on that occasion:

    quis tum non ingemuit?

    Cic. Vatin. 13, 31:

    ne tum quidem hominum venustatem et facetias perspicere potuisti? i. e. cum coronam auream imponebant,

    id. Fl. 31, 76: apud imperitos tum illa dicta sunt;

    nunc agendum est subtilius,

    id. Fin. 4, 27, 74:

    itaque tum Stajenus condemnatus est,

    i. e. in that trial, id. Clu. 36, 101; id. Sen. 7, 22:

    M. Porcius Cato qui, asper ingenio, tum lenem mitemque senatorem egit,

    Liv. 45, 25; Val. Max. 8, 3, 3:

    sed tum supplicia dis... decernuntur,

    Tac. A. 3, 64; 3, 72:

    Graecia tum potuit Priamo quoque flenda videri,

    Ov. M. 14, 474.—

    With the occasion referred to specified in the same clause: Manlius... ex petulanti scurra in discordiis civitatis ad eam columnam tum suffragiis populi pervenerat,

    Cic. Clu. 13, 39:

    emisti tum in naufragio hujus urbis... tum, inquam, emisti ut, etc.,

    id. Prov. Cons. 4, 7.—Repeated by anaphora: et Capitolinis injecit sedibus ignes. Tum statua Nattae, tum simulacra deorum, Romulusque et Remus cum altrice belua vi fulminis icti conciderunt, Cic. Div. 2, 20, 45;

    so repeated seven times,

    id. Rep. 1, 40, 62.—
    (θ).
    Redundant, the time of the action being clear without it (esp. in Cic.):

    atque hoc tum judicio facto... tamen Avitus Oppianicum reum statim non facit,

    Cic. Clu. 20, 56:

    itaque tum ille inopia et necessitate coactus ad Caepasios confugit,

    id. ib. 20, 57; id. Brut. 23, 90; 39, 145; 43, 161; cf. id. Sull. 18, 51, where tum redundant occurs six times successively.—
    2.
    In oblique discourse, referring to the time of the speaker, = nunc in direct discourse:

    quando autem se, si tum non sint, pares hostibus fore?

    if they were not now so, Liv. 3, 62, 1:

    (dixit Sempronius)... nec tum agrum plebi, sed sibi invidiam quaeri,

    id. 4, 44, 9; 4, 57, 4:

    moenia eos tum transcendere non Italiae modo, sed etiam urbis Romanae,

    id. 21, 35, 9; 5, 21, 7 (in this use nunc is also freq.).—
    3.
    Referring to indefinite time.
    (α).
    Then, at such a time of the year, day, etc., at such a season:

    tum denique tauros in gregem redigo (after Lyra rises),

    Varr. R. R. 2, 5, 12; 1, 35 fin.; Col. 11, 2, 87.—
    (β).
    With the force of an indefinite temporal clause, at such a time, in such circumstances, i. e. when such a thing happens as has happened:

    qui (porci) a partu decimo die habentur puri, ab eo appellantur sacres, quod tum ad sacrificium idonei habentur primum,

    Varr. R. R. 2, 4, 16; 2, 7, 13:

    deinde cibum sequitur somnus... quia plurima tum se corpora conturbant (i. e. cum cibum ceperunt),

    Lucr. 4, 957; 3, 599; 4, 892; 4, 919;

    4, 1030: quam regionem cum superavit animus... finem altius se efferendi facit. Tum enim sui similem et levitatem et calorem adeptus... nullam in partem movetur,

    Cic. Tusc. 1, 19, 43; 1, 31, 75; 3, 23, 55; 4, 24, 54; Tac. Dial. 7.—
    (γ).
    With the force of a conditional clause, then, in this instance, if so: immo res omnis relictas habeo prae quod tu velis. Ph. Tum tu igitur, qua causa missus es ad portum, id expedi (i. e. si ita est), Plaut. Stich. 2, 2, 39; id. Most. 5, 1, 55; id. As. 1, 1, 93; 2, 2, 64; 3, 3, 36; id. Aul. 3, 6, 31; id. Capt. 3, 4, 108; 4, 2, 78: non potitus essem;

    fuisset tum illos mi aegre aliquot dies,

    Ter. Phorm. 1, 3, 7; id. Eun. 2, 2, 50; 5, 1, 23; id. Hec. 3, 5, 12:

    ego C. Caesaris laudibus desim, quas, etc.? Tum hercule me confitear non judicium aliquod habuisse,

    Cic. Planc. 39, 93: scribant aliquid Isocrateo more...;

    tum illos existimabo non desperatione formidavisse genus hoc,

    id. Or. 70, 235; id. Font. 21, 49 (17, 39); id. Tusc. 1, 35, 85; id. Fam. 9, 8, 2; Ov. H. 18 (19), 81: vellem tam ferax saeculum haberemus...;

    tum ego te primus hortarer, etc.,

    Plin. Ep. 4, 15, 8.—
    4.
    Referring to future time.
    (α).
    To a definite time before mentioned:

    ut sit satius perdere Quam aut nunc manere tam diu, aut tum persequi,

    i. e. after my future return, Ter. Ad. 2, 2, 27:

    jam nunc mente prospicio quae tum studia hominum, qui concursus futuri sint,

    Cic. Div. in Caecin. 13, 42; id. Verr. 1, 13, 37; 1, 10, 30; id. Prov. Cons. 7, 17; id. Marcell. 9, 30:

    tum meae... Vocis accedet bona pars,

    Hor. C. 4, 2, 45.—
    (β).
    With the force of a conditional clause (cf. 3. b, supra), then, in this instance, if so: specta, tum scies. Plaut. Bacch. 4, 9, 100; cf.:

    quom videbis, tum scies,

    id. ib. 1, 2, 37: tuom incendes genus;

    Tum igitur aquae erit tibi cupido, etc.,

    id. Trin. 3, 2, 50; id. Curc. 2, 3, 17:

    confer sudantes, ructantes, refertos epulis... tum intelleges, etc.,

    Cic. Tusc. 5, 34, 100; id. Planc. 18, 45; id. Phil. 2, 45, 115:

    agedum, dictatorem creemus... Pulset tum mihi lictorem qui sciet, etc.,

    Liv. 2, 29, 12; Cic. Phil. 10, 3, 6; id. Or. 23, 78; 71, 235; Liv. 4, 22, 11; 5, 16, 10; 9, 11, 4.—
    B.
    Referring to a time subsequent to a time mentioned, then, thereupon.
    1.
    Simple sequence in time.
    (α).
    Time proper (only of an immediate sequence;

    otherwise deinde, postea, etc., are used): tum cum corde suo divum pater atque hominum rex Effatur, etc.,

    Enn. Ann. 179:

    dico ei quo pactod eam viderim erilem nostram filiam sustollere. Extimuit tum illa,

    Plaut. Cist. 2, 3, 9; id. Bacch. 3, 3, 29; id. As. 4, 1, 58: tum ille egens forte adplicat Primum ad Chrysidis patrem se. Ter. And. 5, 4, 21; id. Eun. 3, 1, 17; Cato, R. R. 48 (49); 135 (136); so id. ib. 112 (113): equos quinto anno... amittere binos (dentes);

    tum renascentes eis sexto anno impleri,

    Varr. R. R. 2, 7, 2 sq.: collo [p. 1909] cari jussit hominem in aureo lecto, abacosque complures ornavit... Tum ad mensam eximia forma pueros jussit consistere, eosque, etc., Cic. Tusc. 5, 21, 61:

    dixerat hoc ille, cum puer nuntiavit venire ad eum Laelium... Tum Scipio e cubiculo est egressus, etc.,

    id. Rep. 1, 12, 18; id. Div. 2, 66, 135; id. Clu. 14, 40; id. Cat. 3, 5, 10; id. Ac. 2, 5, 13; id. Div. 1, 35, 77:

    hostes suos ab oppugnatione reduxerunt. Tum suo more conclamaverunt ut, etc.,

    Caes. B. G. 5, 26; cf. id. ib. 7, 64; 5, 43 fin.;

    5, 48: adsurgentem ibi regem cuspide ad terram adfixit. Tum spolia caputque abscisum spiculo gerens... hostes fudit,

    Liv. 4, 19, 5; 5, 21, 1; 1, 26, 9; 1, 18, 10; 1, 20, 1; 1, 22, 6; 1, 28, 4; 1, 28, 9; 2, 24, 4;

    3, 8, 11, etc.: tum Caesar cum exercitu Thessaliam petit,

    Vell. 2, 52, 1; Val. Max. 5, 1, 3; Curt. 4, 3, 7; Tac. A. 3, 28; 11, 35; id. H. 4, 84; Ov. M. 2, 122; 4, 80; 7, 121; 10, 481; 14, 386; Flor. 1, 13, 12; Gell. 1, 19, 5; 1, 23, 5.—
    (β).
    In partic., foll. by an abl. absol.:

    tum, prope jam perculsis aliis tribunis, A. Verginius Caesoni capitis diem dicit,

    Liv. 3, 11, 9; 8, 32, 1; 10, 29, 12:

    tum omni spe perdita, Meherdates dolo ejus vincitur, traditurque victori,

    Tac. A. 12, 15; 12, 16:

    tum, ferro extracto, confestim exanimatus est,

    Nep. Epam. 9, 4.—
    (γ).
    Implying a connection between two events, hence, under these circumstances, accordingly, thereupon:

    at pater omnipotens ira tum percitus acri... Phaethonta... Deturbavit in terram,

    Lucr. 5, 399:

    madefactum iri Graeciam sanguine... tum neque te ipsum non esse commotum, Marcumque Varronem et M. Catonem... vehementer esse perterritos,

    Cic. Div. 1, 32, 68; cf. id. ib. 1, 34, 76; Caes. B. G. 4, 25; cf. id. ib. 5, 49; 5, 51;

    7, 59: quippe quibus nec domi spes prolis, nec cum finitimis conubia essent. Tum ex consilio patrum Romulus legatos circa vicinas gentes misit,

    Liv. 1, 9, 2; 3, 26, 1; 3, 31, 7; 4, 45, 7.—
    2.
    Enumeration of a series of events; the co-ordinate clauses introduced by tum... tum, or primum (primo)... deinde... tum, etc.
    (α).
    Succession of time proper:

    ducem Hannibali unum e concilio datum (a Jove), tum ei ducem illum praecepisse ne respiceret, illum autem respexisse, tum visam beluam vastam, etc.,

    Cic. Div. 1, 24, 49; 1, 27, 57; 2, 28, 58 sq.:

    primo... deinde... tum... tum,

    id. Fin. 1, 16, 50; 5, 23, 65; id. Tusc. 5, 2, 5:

    primum... deinde... tum... postremo,

    id. N. D. 2, 1, 3; 3, 3, 6: primum colonos inde Romanos expulit: inde in Latinam viam transgressus, etc., inde Lavinium recepit; tum deinceps Corbionem, Vitelliam;

    postremum, etc.,

    Liv. 2, 39, 4:

    primi consules sub jugum missi, tum ut quisque gradu proximus erat, tum deinceps singulae legiones,

    id. 9, 6, 1:

    primo... deinde... tum... tum,

    id. 21, 22, 8; id. praef. 9; 3, 28, 8: 5, 39, 7;

    23, 23, 6: deinde... deinde... Tum... post quas, etc.,

    Curt. 3, 3, 24: primum... deinde... deinde... tum... postea, Masur. Gabin. ap. Gell. 5, 13, 5; Gai. Inst. 4, 60.—
    (β).
    So in partic.: tum (also hic, et;

    not deinde or postea), to denote the succession of speakers in dialogue: immo duas dabo, inquit adulescens... Tum senex ille: Si vis, inquit, quattuor sane dato,

    Plaut. Stich. 4, 1, 46 dub.:

    tum Piso... inquit, etc. Tum Quintus... inquit, etc. Hic ego... inquam, etc. Tum ille... inquit, etc. Tum Piso... inquit, etc. Et ille ridens... inquit, etc. Tum Piso exorsus est, etc.,

    Cic. Fin. 5, 1, 2 sqq.:

    tum Atticus... inquit, etc. Tum ille... inquit, etc. Tum Brutus, etc. Tum ille, etc. Tum Atticus, etc. Tum Pomponius... inquit, etc.,

    id. Brut. 3, 11 sqq., and through the whole treatise; cf. id. Ac. 1, 2, 4; 1, 3, 9; 1, 4, 13; 1, 12, 43 and 44; 2, 19, 63; id. N. D. 1, 6, 15 sqq.; id. Rep. 1, 13, 19 sqq.; Liv. 7, 10, 2 sqq.; 23, 12, 8; Tac. Dial. 3; 15; 25; 42; Gell. 3, 1, 11 sqq.; 18, 1, 9 sqq.; Ov. M. 14, 594.—
    (γ).
    Transf., of sequence or succession of thought, passing into mere co-ordination (v. C. 2. b, g), then... again... furthermore:

    qui mi in cursu obstiterit, faxo vitae is obstiterit suae. Prius edico ne quis, etc. Tum pistores scrofipasci qui, etc. Tum piscatores.... Tum lanii autem qui, etc.,

    Plaut. Capt. 4, 2, 28; 4, 2, 34; 4, 2, 39: (res familiaris) primum bene parta sit, tum quam plurimis se utilem praebeat, deinde augeatur ratione, diligentia, etc., Cic. Off. 1, 26, 92; id. Ac. 2, 47, 146; id. Tusc. 1, 28, 68 sq.; 5, 40, 117; id. Ac. 2, 10, 30; id. de Or. 1, 42, 190; id. Cat. 4, 3, 5; id. Agr. 1, 2, 5; id. Clu. 2, 6; Liv. 3, 26, 11.—
    C.
    Hence, as co-ordinating conjunction, introducing an additional assertion, or thought.
    1.
    Alone, = praeterea, and then, besides, also, moreover, on the other hand (freq. in ante-class. style and in Cic.;

    rare in Livy and post-Aug. prose): argenti aurique advexit multum, lanam purpuramque multam... tum Babylonica peristromata, etc.,

    Plaut. Stich. 2, 3, 54; id. Rud. 2, 4, 10; id. Bacch. 4, 3, 71; 4, 8, 17; id. Ps. 3, 2, 78; id. Aul. 1, 2, 6; 1, 3, 16; id. Men. 5, 5, 41; id. Mil. 4, 2, 13; id. Pers. 1, 3, 15; 4, 2, 3; Ter. And. 1, 5, 27; 1, 2, 21; 2, 3, 7; id. Eun. prol. 4; 5, 6, 15; id. Heaut. 2, 1, 16; Lucr. 4, 680; cf. id. 1, 494; 4, 1152:

    magnum ingenium L. Luculli, magnumque optimarum artium studium, tum omnis ab eo percepta doctrina... caruit omnino rebus urbanis,

    Cic. Ac. 2, 1, 1; 2, 14, 43; id. Div. 1, 24, 50; 1, 42, 94; id. de Or. 1, 46, 201; id. Off. 1, 6, 19; id. Fin. 1, 6, 21; 2, 16, 53; id. Leg. 1, 5, 17; 1, 9, 26; id. Rab. Post. 14, 40; id. Phil. 13, 12, 26:

    altera ex parte Bellovaci instabant, alteram Camulogenus tenebat: tum legiones a praesidio interclusas maximum flumen distinebat,

    Caes. B. G. 7, 59; id. B. C. 3, 49: naves convenerunt duae Punicae quinqueremes;

    duae ab Heraclea triremes... tum quinque Rhodiae quadriremes,

    Liv. 42, 56, 6; 1, 40, 4; Sen. Vit. Beat. 3, 4; Just. 5, 10, 3.—Sometimes connecting two terms of the same clause, with the force of cum... tum (v. infra, 3. d.):

    quot me censes homines jam deverberasse, hospites tum civis?

    Ter. Phorm. 2, 2, 14:

    faciendum est igitur nobis ut... veteranorum, tum legionis Martiae quartaeque consensus... confirmetur,

    Cic. Phil. 3, 3, 7; Liv. 28, 43, 1 (in co-ordination often with etiam, autem, and sometimes with praeterea and porro; v. III. infra).—
    2.
    Tum as correlative of a preceding tum.
    (α).
    With an added assertion or thought: ita est haec hominum natio: voluptarii atque potatores, Tum sycophantae... plurimi In urbe habitant;

    tum meretrices mulieres Nusquam perhibentur blandiores gentium,

    Plaut. Men. 2, 1, 35; id. Ep. 2, 2, 28; id. Mil. 3, 1, 100; 3, 1, 102.—
    (β).
    Tum... tum = nunc... nunc (modo... modo), sometimes... sometimes, now... now, at one time... at another (freq. in Cic., not in Caes., rare in Liv., and very rare in postAug. writers):

    tum huc, tum illuc inretitos impedit piscis,

    Plaut. Truc. 1, 1, 17:

    tum hoc mihi probabilius, tum illud videtur,

    Cic. Ac. 2, 43, 134:

    mihi... tum hoc tum illud probabilius videtur,

    id. Off. 3, 7, 33; so id. Am. 4, 13; id. Sen. 13, 45; id. Top. 7, 31; id. N. D. 2, 19, 49:

    (alvus) tum restringitur, tum relaxatur,

    id. ib. 2, 54, 136; id. Rep. 3, 13 (14), 23; id. Leg. 2, 7, 16; id. Or. 63, 212; id. Sen. 3, 7; id. Inv. 1, 37, 66:

    dictator tum appellare tum adhortari milites,

    Liv. 8, 39, 4; Suet. Ner. 1; Gell. 1, 11, 15.—Tum may be repeated several times:

    plerique propter voluptatem tum in morbos graves, tum in damna, tum in dedecora incurrunt,

    Cic. Fin. 1, 14, 47; 3, 7, 26;

    so three times,

    id. N. D. 1, 12, 29; 1, 14, 37; 1, 15, 39; id. Inv. 1, 52, 98; id. Or. 3, 45, 177; id. Off. 1, 7, 22; id. Leg. 2, 17, 43; id. Top. 25, 96;

    four times,

    id. N. D. 1, 43, 120; 2, 20, 52; 2, 39, 101; id. Verr. 2, 4, 34, § 75;

    five times,

    id. N. D. 2, 5, 14; id. Inv. 1, 13, 17; 1, 41, 76; id. Verr. 2, 5, 36, § 94;

    six times,

    id. ib. 1, 53, 120;

    seven times,

    Quint. 9, 4, 133;

    nine times,

    Cic. N. D. 2, 50, 51.—And in chronological order (to be distinguished from the instances B. 2. a and g):

    Atheniensium (rem publicam constituerunt) tum Theseus, tum Draco, tum Solo, tum Clisthenes, tum multi alii,

    at different times, successively, Cic. Rep. 2, 1, 2.—
    (γ).
    Preceded or followed by other co-ordinate words (alias, modo, aliquando, aut... aut, nunc... nunc):

    ex quo intellegitur qualis ille sit quem tum moderatum, alias modestum, tum temperantem, alias constantem continentemque dicimus,

    Cic. Tusc. 4, 16, 36:

    tum... tum... aliquando,

    id. Div. 2, 2, 6:

    tum... tum... aut... aut,

    id. Or. 61, 204:

    modo... tum autem,

    id. N. D. 2, 40, 142:

    nunc... nunc... tum... tum,

    Flor. 1, 17, 5.—
    (δ).
    Tum... tum = et... et, both... and, not only... but also, partly... partly, without regard to time, the second term being frequently strengthened by etiam (mostly post-Aug.):

    Milo Compsam oppugnans, ictusque lapide tum Clodio, tum patriae, quam armis petebat, poenas dedit,

    Vell. 2, 68, 3:

    Muciam et Fulviam, tum a patre, tum a viro utramque inclitam,

    Val. Max. 9, 1, 8:

    Caesar Pompejo tum proprias, tum etiam filiae lacrimas reddidit,

    id. 5, 1, 10; Quint. 7, 3, 18; Sen. Q. N. 4, 2, 28; id. Clem. 1, 19, 2; Front. Aquaed. 1; Tac. A. 12, 33; Suet. Tit. 3; Nep. praef. 8;

    and with etiam,

    Val. Max. 2, 2, 8; 5, 9, 1; 7, 6 prooem.; Nep. Them. 2, 3.—
    3.
    As correlative with a preceding cum, introducing particular after a universal or a stronger or more important assertion after a weaker or less important.
    a.
    Connecting complete sentences with different predicates, cum... tum = as... so, while... (tum being not translated; ante-class. cum always with indic.; class. with subj. or indic.):

    quom antehac te amavi, et mihi amicam esse crevi... tum id mihi hodie aperuisti,

    Plaut. Cist. 1, 1, 2; id. Truc. 4, 1, 6:

    quom id mihi placebat, tum uno ore omnes omnia Bona dicere,

    Ter. And. 1, 1, 69; id. Phorm. 1, 4, 10:

    quae cum res tota ficta sit pueriliter, tum ne efficit quidem quod vult,

    Cic. Fin. 1, 6, 19; id. Tusc. 5, 39, 13; id. Fam. 13, 16, 1; and so with subj., id. N. D. 1, 1, 1; id. Off. 3, 2, 5; id. Lael. 7, 23; id. Brut. 39, 145; 11, 250:

    cum omnium rerum simulatio est vitiosa, tum amicitiae repugnat maxime,

    id. Lael. 25, 91; id. Div. 2, 27, 58; and so with indic., id. Planc. 33, 80; id. Tull. 4, 8; id. Div. in Caecil. 20, 65; id. Sest. 1, 2; id. Fam. 16, 4, 4:

    haec cum merito ejus fieri intellegebat, tum magni interesse arbitrabatur, etc.,

    Caes. B. G. 5, 4; 3, 16; id. B. C. 1, 58; Liv. 3, 34, 1; 4, 53, 4.—
    b.
    Clauses with the same predicate, which is placed after the first clause (always with indic.):

    nam mihi, cum multa eximie divineque videntur Athenae tuae peperisse, tum nihil melius illis mysteriis quibus, etc.,

    Cic. Leg. 2, 14, 36; id. Tusc. 4, 18, 42; id. Phil. 2, 5, 12; Liv. 4, 46, 10; 6, 38, 10.—
    c.
    Clauses with a common predicate placed before both co-ordinate terms, cum... tum = not only, but also; as... so especially:

    visa est Arcesilae cum vera sententia, tum honesta et digna sapiente,

    Cic. Ac. 2, 24, 77; id. Fin. 1, 16, 51; 2, 35, 119; 3, 1, 3:

    movit patres conscriptos cum causa tum auctor,

    Liv. 9, 10, 1; 4, 57, 2; Suet. Ner. 46 init.
    d.
    With a common predicate after both co-ordinate terms:

    quom virum tum uxorem, di vos perdant,

    Plaut. Men. 4, 2, 103:

    luxuria cum omni aetati turpis tum senectuti foedissima est,

    Cic. Off. 1, 34, 123; id. Clu. 59, 161; id. Verr. 2, 1, 34, § 86; id. N. D. 1, 21, 57; id. Deiot. 9, 26; id. Clu. 16, 46:

    concitatos animos flecti quam frangi putabat cum tutius tum facilius esse,

    Liv. 2, 23, 15; 6, 9, 8; 1, 57, 1; 10, 26, 13; Tac. Dial. 5.—With tum several times repeated:

    quem pater moriens cum tutoribus et propinquis, tum legibus, tum aequitati magistratuum, tum judiciis vestris commendatum putavit,

    Cic. Verr. 2, 1, 58, § 151; cf. esp. id. Planc. 40, 95. —
    e.
    Tum, in this construction, is freq. strengthened,
    (α).
    By vero:

    cum haec sunt videnda, tum vero illud est hominis magni, etc.,

    in particular, Cic. Clu. 58, 159; id. Mur. 27, 55; id. Phil. 3, 5, 12; 7, 3, 9; cf. id. Or. 1, 23, 106; 3, 16, 60; Liv. 34, 39, 9; Quint. 12, 1, 25.—
    (β).
    By maxime, above all, most of all, especially, chiefly:

    cum omnibus in rebus temeritas in adsentando turpis est, tum in eo loco maxime in quo ju dicandum est quantum, etc.,

    Cic. Div. 1, 4, 7; id. Tusc. 4, 1, 1; 5, 12, 36; id. Rosc. Am. 25, 69:

    cum infamia atque indignitas rei impediebat, tum maxime quod, etc.,

    Caes. B. G. 7, 56; Sall. J. 43, 5; Liv. 1, 8, 2; Suet. Claud. 30; Quint. 6, 1, 29.—
    (γ).
    By praecipue, especially, chiefly, above all:

    cum omnium sociorum provinciarumque rationem diligenter habere debetis, tum praecipue Siciliae,

    Cic. Verr. 2, 2, 1, § 2; id. Fam. 13, 11, 3:

    fortuna quae plurimum potest cum in reliquis rebus, tum praecipue in bello,

    Caes. B. C. 3, 68; Liv. 22, 43, 11; 1, 40, 3; Quint. 1, 1, 29; 1, 10, 13; 5, 10, 106; Plin. Ep. 4, 3, 2.—
    (δ).
    By inprimis, chiefly, principally:

    cum multa non probo, tum illud inprimis quod, etc.,

    Cic. Fin. 1, 6, 18; id. Fam. 12, 22, 3.—
    (ε).
    By cumprimis, chiefly, principally: quapropter bene cum superis de rebus habenda Nobis est ratio... tum cumprimis Unde anima atque animi constet [p. 1910] natura videndum, Lucr. 1, 131.—
    (ζ).
    By certe, especially, at least, assuredly:

    at cum de plurimis eadem dicit, tum certe de maximis,

    Cic. Fin. 4, 5, 13; id. Fam. 7, 4; cf. Quint. 2, 1, 10.—
    (η).
    By nimirum, assuredly, undoubtedly:

    cum plurimas... commoditates amicitia contineat, tum illa nimirum praestat omnibus quod, etc.,

    Cic. Am. 7, 23. —
    (θ).
    By etiam, besides, as well:

    cum omnes omnibus ex terris homines improbos audacesque collegerat, tum etiam multos fortes viros et bonos... tenebat,

    Cic. Cael. 6, 14; id. Ac. 2, 10, 31; id. Tusc. 1, 1, 2:

    quos tu cum memoriter, tum etiam erga nos amice et benevole collegisti,

    id. Fin. 1, 10, 34; id. Verr. 2, 3, 23, § 56:

    cum sua virtute, tum etiam alienis vitiis,

    id. Leg. 23, 67; id. Fin. 2, 12, 38; id. N. D. 2, 37, 95; id. de Or. 3, 60, 225; Liv. 1, 21, 2; 7, 23, 6; 7, 32, 10; Val. Max. 7, 2, 3; 3, 2, 10; 9, 6, 3; Quint. 9, 1, 20; 9, 4, 143.—
    (ι).
    By quoque, also, besides, as well:

    cum potestas major, tum vir quoque potestati par hostes trans Anienem submovere,

    Liv. 4, 17, 11; 1, 22, 2; cf. Quint. 12, 10, 72.—
    (κ).
    By et, also, besides, too:

    cujus mortem cum luctus civitatis, tum et dictaturae undecim insignem fecere,

    Just. 19, 1, 7.—
    (λ).
    By praeterea, moreover, besides:

    dicimus C. Verrem cum multa libidinose fecerit, tum praeterea quadringentiens sestertium ex Sicilia abstulisse,

    Cic. Verr. 1, 18, 56.
    II.
    Tum as correlative of dependent clauses (freq. in ante - class. writings and Cic., rare in post-Aug. writings).
    A.
    With temporal clauses, introduced by cum, = at the time when, at a time when.
    1.
    Referring to definite past time.
    a.
    Tum as antecedent of cum:

    jam tum cum primum jussit me ad se arcessier, Roget quis, Quid tibi cum illa?

    Ter. Eun. 3, 3, 4; id. Heaut. 2, 3, 21:

    qui (Hercules) tum dolore frangebatur cum immortalitatem ipsa morte quaerebat,

    Cic. Tusc. 2, 8, 20:

    bene apud majores nostros senatus tum cum florebat imperium decrevit ut, etc.,

    id. Div. 1, 41, 91; id. Phil. 2, 44, 114; id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 2, 66, § 160; id. Clu. 33, 89; id. Verr. 1, 2, 5; id. Brut. 2, 7; 23, 89; id. Off. 3, 27, 100; id. Agr. 2, 24, 64; id. Phil. 2, 39, 100; 3, 4, 11:

    tum mittendos legatos fuisse cum Perseus Graecas urbes obsideret,

    Liv. 45, 3, 7:

    tum cum Vipereos sparsi... dentes,

    Ov. M. 4, 572; id. H. 3, 23; Val. Max. 6, 1, 12.—After pluperf.:

    nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant scimus Romae solutione impedita fidem concidisse,

    Cic. Imp. Pomp. 7, 19; Val. Max. 3, 6, 1; 2, 8, 15 fin. —Tum inserted in the temporal clause:

    cum Davo egomet vidi jurgantem ancillam... quom ibi me adesse neuter tum praesenserat,

    Ter. And. 5, 1, 20.—
    b.
    Tum, introducing the apodosis of the temporal clause (generally not transl. in Engl.).
    (α).
    Of coincident events, cum... tum = while: quom genui tum morituros scivi, Enn. ap. Cic. Div. 1, 58, 132 (Trag. Rel. v. 361 Vahl.); Ter. Phorm. 3, 2, 18:

    cum minime videbamur, tum maxime philosophabamur,

    Cic. N. D. 1, 3, 6; id. Agr. 2, 11, 26; id. Cael. 26, 63; id. Phil. 3, 5, 13:

    cum pavida mulier nullam opem videret, tum Tarquinius fateri amorem, orare, etc.,

    Liv. 1, 58, 3; 5, 11, 4. —
    (β).
    Tum = deinde, usu. after a pluperf.:

    id cum Sulla fecisset, tum ante oppidum Nolam Samnitium castra cepit,

    Cic. Div. 1, 33, 72; id. Brut. 92, 319; id. Ac. 2, 3, 9; 2, 3, 15; id. Fin. 1, 8, 26; id. Tusc. 4, 20, 45; id. Div. 1, 25, 53; 2, 2, 7; id. Rep. 2, 25, 47; Liv. 21, 11, 8; cf. id. 1, 26, 7; 23, 22, 4.—Inserted in the apodosis:

    cum jam humanae opes egestae a Veis essent, amoliri tum deum dona,

    Liv. 5, 22, 3.—
    2.
    Referring to definite present time:

    quem esse negas, eundem esse dicis. Cum enim miserum esse dicis, tum eum qui non sit, dicis esse,

    Cic. Tusc. 1, 6, 12.—
    3.
    Referring to indefinite time.
    a.
    As antecedent of the clause, = at the time when, at a time when, whenever: hominum inmortalis est infamia;

    etiam tum vivit quom esse credas mortuam,

    Plaut. Pers. 3, 1, 28; id. As. 1, 3, 55; id. Merc. 3, 2, 7; Cato, R. R. 31:

    nec sibi enim quisquam tum se vitamque requirit Cum pariter mens et corpus sopita quiescunt,

    Lucr. 3, 919; 4, 444; 4, 455;

    4, 1166: omnis praedictio mali tum probatur cum ad praedictionem cautio adjungitur,

    Cic. Div. 2, 25, 54; id. Fin. 2, 32, 104; id. N. D. 2, 3, 9: tum cum sine pondere suci Mobilibus ventis arida facta volant, Ov. H. 5, 109; Cic. Ac. 1, 12, 44; 2, 27, 88; id. Fin. 4, 8, 20; id. Tusc. 3, 9, 20; 5, 26, 73; id. N. D. 1, 4, 9; id. Off. 1, 27, 93.—Tum maxime... cum plurimum = eo magis quo magis:

    eam (partem animi) tum maxime vigere cum plurimum absit a corpore,

    Cic. Div. 1, 32, 70; so, cum maxime... tum maxime; v. b. a foll.—
    b.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    As coincident:

    quom amamus, tum perimus,

    Plaut. Truc. 1, 2, 94:

    ulmus, cum folia cadunt, tum iterum tempestiva est,

    Cato, R. R. 17; so id. ib. 155 (156):

    cum ea quae quasi involuta fuerunt, aperti sunt, tum inventa dicuntur,

    Cic. Ac. 2, 8, 26; id. Fin. 5, 10, 29; 1, 17, 57; id. N. D. 2, 52, 129; 1, 19, 49; id. Imp. Pomp. 6, 15.—Cum maxime... tum maxime = quo magis eo magis:

    nam quom pugnabant maxume, ego tum fugiebam maxume,

    Plaut. Am. 1, 1, 45:

    quamobrem omnes, cum secundae res sunt maxume, tum maxume Meditari secum oportet, etc.,

    Cic. Tusc. 3, 14, 30 poet. —
    (β).
    As subsequent:

    ad legionem quom itum, adminiculum eis danunt tum jam aliquem cognatum suum,

    Plaut. Most. 1, 2, 47:

    eo cum accessit ratio argumentique conclusio... tum et perceptio eorum omnium apparet,

    Cic. Ac. 2, 10, 30; 2, 41, 128; id. Fin. 5, 9, 24; 1, 20, 69; 5, 15, 41; id. Tusc. 1, 4, 8; 1, 24, 58; 3, 2, 3; id. N. D. 2, 48, 123; id. Div. 2, 19, 44.—
    4.
    Referring to future time.
    (α).
    Tum as antecedent of cum:

    quom mi haec dicentur dicta, tum tu, furcifer, quasi mus in medio pariete vorsabere,

    Plaut. Cas. 1, 51; id. Bacch. 3, 4, 20:

    non committam ut tum haec res judicetur cum haec frequentia Roma discesserit,

    Cic. Verr. 1, 18, 54; id. Agr. 2, 17, 44; 2, 25, 67; id. Fin. 4, 22, 62; id. Tusc. 1, 20, 46; Liv. 23, 13, 4; 41, 10, 7; Ov. M. 2, 651; id. H. 15, 293; Nep. Them. 6, 5.—
    (β).
    Tum introducing the apodosis:

    quom videbis, tum scies,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 37; 4, 6, 30:

    de quo cum perpauca dixero, tum ad jus civile veniam,

    Cic. Leg. 1, 12, 34; id. Clu. 2, 6; 4, 9; Liv. 3, 56, 10.—
    B.
    With temporal clause, introduced by ubi.
    1.
    Tum as antecedent of the clause (very rare):

    vitem novellam resecare tum erit tempus ubi valebit,

    Cato, R. R. 33:

    tum tu igitur demum id adulescenti aurum dabis, ubi erit locata virgo in matrimonium?

    Plaut. Trin. 3, 3, 52.—
    2.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    Referring to definite past time (tum always = deinde):

    ubi eorum dolorem majorem quam ceterorum cognovi, tum meum animum in illos, tum mei consilii causam proposui, tum eos hortatus sum, etc.,

    Cic. Verr. 2, 4, 63, § 140; Sall. J. 94, 3:

    ubi illuxit, et Romanis Punica et Gallica arma cognita, tum dubitationem exemere,

    Liv. 25, 10, 5; 1, 9, 10; 4, 57, 3; 9, 43, 16; 21, 25, 12; 23, 11, 4.—
    (β).
    Referring to indefinite time:

    post ubi tempust promissa jam perfici, Tum coacti necessario se aperiunt,

    Ter. And. 4, 1, 8: Cato, R. R. 3 init.; 17:

    ubi jam morbi se flexit causa... Tum quasi vaccillans primum consurgit,

    Lucr. 3, 503; 6, 129; 6, 526.—
    (γ).
    Referring to future time:

    otium ubi erit, tum tibi operam ludo et deliciae dabo,

    Plaut. Rud. 2, 4, 13; id. Stich. 4, 2, 14:

    ubi tu voles, Ubi tempus erit, sat habet si tum recipitur,

    Ter. Eun. 3, 2, 32; Plaut. Truc. 4, 4, 18; id. Bacch. 4, 3, 72; id. Pers. 4, 7, 19; id. Cas. 3, 2, 27:

    ut ubi id interrogando argumentis firmavero, tum testes ad crimen accommodem,

    Cic. Verr. 1, 18, 55:

    ubi haerere jam aciem videris, tum terrorem equestrem infer,

    Liv. 6, 12, 10; 22, 55, 8.—
    C.
    With a temporal clause introduced by postquam.
    1.
    Tum as antecedent of the clause (very rare):

    Flaminius qui ne quieto quidem hoste ipse quieturus erat, tum vero postquam res sociorum ante oculos prope suos ferri vidit, suum id dedecus ratus, etc.,

    Liv. 22, 3, 7; Val. Max. 3, 8, 1 (v. infra, III. A. 2. a. b).—
    2.
    Tum introducing the apodosis (always = deinde).
    (α).
    Referring to definite past time:

    posteaquam e portu piratae exierunt, tum coeperunt quaerere homines, etc.,

    Cic. Verr. 2, 5, 38, § 100; Sall. J. 106, 6; 84, 1; id. Cat. 51, 40 (al. tunc):

    postquam satis virium collectum videbat, tum ex suis unum sciscitatum Romam ad patrem misit,

    Liv. 1, 54, 5; 3, 66, 5; 6, 13, 4; 22, 48, 4; 25, 10, 6; Gell. 5, 3, 6.—
    (β).
    Referring to indefinite time: postquam vero commoditas quaedam... dicendi copiam consecuta est, tum ingenio freta malitia pervertere urbes adsuevit, Cic. Inv. 1, 2, 3.—
    D.
    With a temporal clause introduced by ut.
    1.
    Tum as antecedent of the clause (very rare):

    tum vero ingentem gemitum dat Ut spolia, ut currus, utque ipsum corpus amici... conspexit,

    Verg. A. 1, 485; cf. id. ib. 12, 218.—
    2.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    Of definite past time:

    nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi, puto, prae timore hic excidisse Cistellam,

    Plaut. Cist. 4, 2, 46:

    sed ut intellectum est quantam vim haberet accurata... oratio, tum etiam magistri dicendi multi subito exstiterunt,

    Cic. Brut. 8, 30; id. Phil. 9, 4, 9; Liv. 24, 44, 10; id. 21, 54, 9; 23, 34, 6.—
    (β).
    Referring to future time:

    neque ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,

    Cic. de Or. 2, 34, 146:

    traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum, si eam Romanus rite emisisset, victoriam de Vejentibus dari (= si quando),

    Liv. 5, 15, 11 Weissenb. ad loc.—
    E.
    With a temporal clause introduced by quando.
    1.
    Tum as antecedent of the clause.
    (α).
    Of definite past time:

    auctoritatem senatus exstare sentio, tum, quando Alexandro mortuo, legatos Tyrum misimus,

    Cic. Agr. 2, 16, 41.—
    (β).
    Of future time:

    at scire tum memento quando id quod voles habebis,

    Plaut. Capt. 2, 1, 41; id. Mil. 3, 1, 213; id. Most. 3, 1, 136; id. Men. 5, 7, 57:

    utinam tum essem natus quando Romani dona accipere coepissent,

    Cic. Off. 2, 21, 75.—
    2.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    Of indefinite time (quando = whenever):

    quando esurio tum crepant (intestina),

    Plaut. Men. 5, 5, 27; id. Truc. 1, 1, 15; id. Ps. 4, 7, 85:

    quando mulier dotem marito dabat, tum quae ex suis bonis retinebat reciperare dicebatur,

    Gell. 17, 6, 6; 7 (6), 14, 4.—
    (β).
    Of future time:

    at tu, quando habebis, tum dato,

    Plaut. Men. 3, 3, 23:

    quando ab eadem parte sol eodemque tempore iterum defecerit, tum signis omnibus ad principium revocatis, expletum annum habeto,

    Cic. Rep. 6, 22, 24:

    quando mihi usus venerit, tum quaeram ex te atque discam,

    Gell. 6 (7), 17, 4.—
    F.
    In the apodosis after simul ac:

    an simul ac nubes successere, ipse in eas tum Descendit (Juppiter), prope ut hinc teli determinet ictus?

    Lucr. 6, 402.—
    G.
    With a temporal clause introduced by dum.
    1.
    Tum as antecedent:

    sanctius visum est nomen Augusti, ut scilicet jam tum dum colit terras, ipso numine ac titulo consecretur,

    Flor. 2, 33, 66 (4, 12, 66).—
    2.
    Tum introducing the apodosis:

    dum habeat, tum amet,

    Plaut. Truc. 2, 1, 23:

    dum se glomerant... tum pondere turris Procubuit,

    Verg. A. 9, 540.—
    H.
    As antecedent of quamdiu:

    qui cum tibi amicus non modo tum fuerit quamdiu tecum in provincia fuerit, verum etiam nunc sit cum, etc.,

    Cic. Verr. 2, 2, 24, § 58.—
    K.
    Denoting a logical consequence after quando and cum:

    quando ergo erga te benignus fui... tum te mihi benigne itidem addecet... referre gratiam,

    Plaut. Rud. 5, 3, 35:

    cum magnus numerus deesset, tum iste homo nefarius in eorum locum... substituere coepit cives Romanos,

    Cic. Verr. 2, 5, 28, § 72.—
    L.
    After relative clauses denoting time: qua tempestate Paris Helenam innuptis junxit nuptiis, Ego tum gravida expletis jam fere ad pariendum mensibus, Poet. ap. Cic. de Or. 3, 58, 219 (Trag. Rel. p. 246 Rib.).—
    M.
    With conditional clauses.
    1.
    With a conditional clause introduced by si, sin, ni (not nisi).
    (α).
    Tum as antecedent of clause:

    tum pol ego interii, homo si ille abiit,

    Plaut. Ps. 4, 1, 6; id. Men. 2, 2, 71; Ter. Heaut. 4, 3, 40:

    si tenuis causa est, tum etiam argumentandi tenue filum,

    Cic. Or. 36, 124; id. Rep. 1, 40, 62; 2, 9, 15; id. Fin. 1, 19, 63; id. N. D. 1, 6, 13; id. Verr. 2, 3, 47, § 112:

    tum vero ego nequiquam Capitolium servaverim si civem in servitutem duci videam,

    Liv. 6, 14, 4; 3, 9, 11; 6, 14, 4; 7, 34, 14; Cato ap. Plin. 29, 1, 7, § 14; Gell. 2, 12, 1 sq.; 4, 13, 1; 14, 2, 21.—
    (β).
    Tum introducing the apodosis:

    si triduum hoc hic erimus, tum arbores in te cadent,

    Plaut. Men. 2, 3, 30; id. Rud. 5, 2, 59; 3, 4, 49; id. As. 1, 3, 89; id. Rud. 1, 3, 13; id. Ps. 4, 1, 1; 4, 1, 48 (39); Ter. Eun. 2, 3, 64; 3, 1, 17; id. Phorm. 1, 3, 19; Cato, R. R. 26; cf. id. ib. 27:

    quod si, ut spero, cepero, tum vero litteras publice mittam,

    Cic. Fam. 2, 10, 3; id. Div. 1, 44, 100; cf. id. Ac. 2, 10, 32; id. Fin. 2, 4, 79; id. N. D. 3, 36, 87; id. Rep. 1, 43, 66: id. [p. 1911] Rosc. Am. 49, 142:

    si dimicandum erit, tum tu in novissimos te recipito,

    Liv. 7, 40, 13; 8, 10, 12; Hor. S. 1, 2, 97; Ov. M. 7, 32.—

    Esp., denoting the consequences of perjury in ancient formulas of oaths: si ego injuste illos homines dedier mihi exposco, tum patriae compotem me numquam siris esse,

    Liv. 1, 32, 7; 1, 24, 8; 22, 53, 11; hence, quid si falles? Me. Tum Mercurius Sosiae iratus siet, Plaut. Am. 1, 1, 239; 3, 2, 52; id. Aul. 4, 10, 50; cf. also Liv. 3, 64, 10.—
    2.
    With a condition contrary to fact.
    (α).
    Tum, antecedent of clause:

    tum esset ostentum, si anguem vectis circumplicavisset,

    Cic. Div. 2, 28, 62; id. Verr. 2, 2, 68, § 164:

    tum id audirem si tibi soli viveres,

    id. Marcell. 8, 25; id. Fin. 4, 13, 33; id. Div. 2, 35, 73.—
    (β).
    Tum introducing the apodosis:

    si quidem me amaret, tum istuc prodesset,

    Ter. Eun. 3, 1, 56:

    quodsi omnia nobis quae ad victum pertinent. suppeditarentur, tum optimo quisque ingenio, totum se in cognitione et scientia collocaret,

    Cic. Off. 1, 44, 158. —
    N.
    After an abl. absol.
    1.
    With perfect participles (= postquam or cum... tum), mostly with denique, vero, demum.
    (α).
    Referring to definite past time:

    ut morte ejus nuntiata tum denique bellum confectum arbitraretur,

    Cic. Mur. 16, 34:

    sed confecto proelio tum vero cerneres quanta vis animi fuisset in exercitu Catilinae,

    Sall. C. 61, 1:

    ita rebus divinis peractis tum de bello deque republica dictator rettulit,

    Liv. 22, 11, 1; 2, 29, 1; 2, 29, 3; 3, 56, 1; 5, 50, 8; Plin. 11, 20, 22, § 68.—
    (β).
    Referring to indefinite time:

    hisce omnibus rebus consideratis, tum denique id quod primum est dicendum, postremum soleo cogitare, quo utar exordio,

    Cic. Or. 2, 77, 315.—
    (γ).
    Referring to future time (the abl. absol. = a fut. perf.):

    ita prope XL. diebus interpositis tum denique se responsuros esse arbitrantur,

    Cic. Verr. 1, 10, 31; 1, 18, 54; id. Fin. 4, 13, 32; id. Scaur. Fragm. 10, 22.—
    2.
    With pres. participles (post-class.):

    tacentibus cunctis, tum ipse (dixit), etc.,

    Just. 12, 15, 6.
    III.
    Particular connections.
    A.
    With other particles of time.
    1.
    Jam tum, already at that time, i. e. earlier than might be anticipated:

    jam tum erat suspitio Dolo malo haec fieri,

    Ter. Eun. 3, 3, 8; cf. id. ib. 4, 4, 58; id. Phorm. 5, 8, 34:

    quippe etenim jam tum divom mortalia saecla Egregias animo facies vigilante videbant,

    Lucr. 5, 1169; 5, 1037:

    ut mihi jam tum divinasse ille (Romulus) videatur hanc urbem sedem aliquando summo esse imperio praebituram,

    Cic. Rep. 2, 5, 10; 2, 7, 12; id. Div. 2, 57, 118; id. Tusc. 4, 2, 4:

    jam tum in Palatio monte Lupercal hoc fuisse ludicrum ferunt,

    Liv. 1, 5, 1; 1, 7, 16; 1, 41, 7; 10, 21, 14;

    24, 49, 1: ut jam tum qualis futurus esset ostenderet,

    Suet. Dom. 1; Curt. 4, 6, 29.—
    2.
    Tum demum and tum denique, then only, then at length, then at last, not till then, i. e. later than might be expected, implying delayed action.
    a.
    Tum demum.
    (α).
    In gen.:

    adversisque in rebus noscere qui sit. Nam verae voces tum demum pectore ab imo Eiciuntur,

    Lucr. 3, 58:

    tum demum Liscus, oratione Caesaris adductus, quod antea tacuerat proponit,

    Caes. B. G. 1, 17; 5, 33; Sall. J. 46, 1:

    nec ante in campum degressi sunt quam, etc. Tum demum castra Etruscorum pro moenibus Fidenarum posita,

    Liv. 4, 17, 12; 45, 12, 6; 2, 20, 11; 5, 39, 2; 23, 19, 15 et saep.; Val. Max. 1, 6, 10; 1, 7, 4; Curt. 3, 12, 12; Tac. A. 3, 18; 3, 47.—
    (β).
    In partic., referring to clauses introduced by cum, ubi, si, or abl. absol. (v. II. A. B. L. M.), denoting absolute restriction to the terms of the clause:

    imo etiam ubi expolivero, magis hoc tum demum dices,

    Plaut. Poen. 1, 1, 60:

    tum demum mihi procax Academia videbitur si aut consenserint omnes, aut, etc.,

    Cic. N. D. 1, 6, 13:

    cum is Casilini eo die mansurum dixisset, tum demum cognitus est error,

    Liv. 22, 13, 8; Vell. 2, 115, 4; Val. Max. 3, 8, 1 fin.; 7, 2, 4; Curt. 3, 11, 6; Plin. Ep. 8, 20, 7.—
    (γ).
    Sometimes = nunc demum (anteclass.): victus es, Chaline. St. Tum nos demum vivere. Olympio. Gaudeo, Plaut. Cas. 2, 6, 65.—
    b.
    Tum denique.
    (α).
    In gen.:

    tum denique tauros in gregem redigo,

    Varr. R. R. 2, 5:

    injecta glaeba tumulus is (locus) ubi humatus est vocatur, ac tum denique multa religiosa jura complectitur,

    Cic. Leg. 2, 22, 57; id. Fin. 3, 22, 76; id. Tusc. 3, 26, 61: nequiquam temptati ut tum denique desisterent impediendo bello, Liv. 4, 55, 5; Ov. M. 4, 519; 7, 857; 10, 664.—
    (β).
    Referring to clauses with cum, etc. (v. II. A. B. L. M.):

    tum denique homines nostra intellegimus bona quom quae in potestate habuimus ea amisimus,

    Plaut. Capt. 1, 2, 33:

    quo cum venerimus, tum denique vivemus,

    Cic. Tusc. 1, 31, 75; 3, 31, 75; id. Leg. 2, 4, 10; id. Rep. 1, 6, 11; so,

    tum denique si,

    id. Fam. 14, 2, 3; id. Q. Fr. 1, 1, 10, § 29; id. Verr. 2, 2, 1, § 1:

    indicandum primum fuisse, dein petendum praesidium, postremo ni impetraretur, tum denique querendum,

    Liv. 23, 43, 2; Cato ap. Plin. 17, 18, 29, § 126 (for tum vero denique after ut, Cic. Phil. 9, 4, 9, v. II. D. 2. a).—
    3.
    Tum primum (rarely primo), then for the first time:

    tum genus humanum primum mollescere coepit,

    Lucr. 5, 1014:

    ludorum gratia quos tum primum anniversarios in circo facere constituisset,

    Cic. Rep. 2, 7, 12; id. Sen. 21, 78; Caes. B. G. 7, 11:

    ponte sublicio tum primum in Tiberi facto,

    Liv. 1, 33, 6; 2, 41, 3; 39, 22, 2; 2, 20, 6; 39, 49, 4; Vell. 2, 37, 5; Tac. A. 2, 27; id. H. 4, 57; Curt. 3, 12, 26. —
    4.
    With deinde, hic, postea, with consecutive force emphatic.
    a.
    Deinde tum (very rare):

    primum ea quae sumus acturi cogitare debemus, deinde tum dicere ac facere,

    Varr. L. L. 6, 6, 62.—
    b.
    Tum deinde.
    (α).
    = tum demum or tum denique, then at length, not till then, then only:

    nonne optime patronus occurrat prius conviciis luxuriae, etc., tum deinde narret de bonis Pallae? etc.,

    Quint. 4, 2, 27; 12, 10, 11:

    emam, aedificabo, credam, exigam, honores geram: tum deinde lassam senectutem in otium referam,

    Sen. Ep. 101, 4; Plin. 16, 44, 95, § 251.—So corresp. with cum:

    quas cum solus pertulisset, tum deinde comitia collegae subrogando habuit,

    Liv. 2, 8, 3 (Weissenb. demum, by conj.); Col. R. R. 1, 6, 13. —
    (β).
    = an emphatic deinde: nam praetermisit quod in prima parte sumere debuit;

    tum deinde eodem ipso quod omiserat quasi proposito ad confirmandum aliud utitur,

    Gell. 2, 8, 3; 13, 24 (23), 1; Just. 2, 1, 19.—
    c.
    With hic:

    hic tum repente Pacilius quidam accedit, ait, etc.,

    Cic. Verr. 2, 2, 38, § 94:

    hic ego tum ad respondendum surrexi,

    id. Clu. 18, 51; 27, 73:

    hic tum injectus est hominibus scrupulus,

    id. ib. 28, 76; id. Sest. 11, 25.—
    d.
    Tum postea:

    tum postea complorantibus nostris, dies quidem tandem inluxit,

    Gell. 19, 1, 3; so id. 14, 3, 10 (for quid tum postea, v. D. 1.).—
    5.
    With interim:

    unum, alterum, tertium annum Sassia quiescebat... Tum interim, Q. Hortensio, Q. Metello coss.... despondet ei filiam suam,

    Cic. Clu. 64, 179.—
    B.
    With particles of emphasis.
    1.
    Tum vero (sometimes tum enimvero or enimvero tum), then indeed, at that crisis, then if not before, etc., or merely = emphatic then, denoting either coincidence or sequence of action.
    (α).
    In gen.:

    discedit a Melino Cluentia. Tum vero illa egregia mater palam exsultare... coepit,

    Cic. Clu. 5, 14; 22, 61; id. Agr. 1, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 41, § 107:

    semper equidem magno cum metu incipio dicere... tum vero ita sum perturbatus ut, etc.,

    id. Clu. 18, 51:

    tum vero dubitandum non existimavit quin ad eos proficisceretur,

    Caes. B. G. 2, 8; 5, 37; id. B. C. 1, 82; 2, 42:

    Aruns Tarquinius et Tullia minor... junguntur nuptiis. Tum vero in dies infestior Tulli senectus... coepit esse,

    Liv. 1, 47, 1; 2, 22, 6; 4, 49, 13; 10, 19, 12; 21, 45, 9; 21, 58, 5; Ov. M. 2, 227; 7, 685; Curt. 4, 13, 1; 3, 11, 5; Tac. Agr. 37.—And in enumerations:

    deinde... post autem... tum vero ipsam veterem Karthaginem vendunt,

    Cic. Agr. 1, 2, 5.—
    (β).
    As correlative of temporal or conditional clauses, and after abl. absol.:

    quod ubi Romam est nuntiatum, senatui metum injecit ne tum vero sustineri nec in urbe seditio, nec in castris posset,

    Liv. 5, 7, 4; Sall. J. 94, 3:

    tum vero... si,

    Cic. Fin. 1, 19, 63; Liv. 6, 14, 4 (v. II. M. 1. a, b).—With cum, Liv. 32, 12, 1:

    quae postquam frustra temptata rogumque parari... vidit, Tum vero gemitus... Edidit,

    Ov. M. 2, 621; Sall. J. 106, 6; 84, 1; id. Cat. 51, 40; v. C. 1. b. (so, tum vero denique after ut, Cic. Phil. 9, 4, 9; v. II. D. 2. and M. 1.).—
    2.
    Tum quidem, at that time, thereupon, then at least (usu. opposed to a later time): dixit sibi in somnis visum esse, etc. Et tum quidem incolumis exercitum liberavit; post triennium autem devovit se, etc., Cic. Div. 1, 24, 51; so,

    actum quidem,

    id. Fl. 25, 59; id. Lael. 11, 39:

    et tum quidem ab Dio Perseus in interiora regni recepit se... post dies paucos, etc.,

    Liv. 42, 39, 1; 1, 57, 10; 3, 2, 10;

    7, 17, 3.—Often in resuming the narrative after a digression: ac tum quidem regem... filium appellat,

    Curt. 4, 7, 25.—Merely emphatic:

    Duillio Cornelioque coss. etiam mari congredi ausus est. Tum quidem ipsa velocitas classis comparatae victoriae auspicium fuit,

    Flor. 1, 18 (2, 2), 7; so id. 1, 22 (2, 6), 20; 1, 40 (3, 5), 12.—With cum, Tac. Dial. 11.—
    3.
    Ne tum quidem, not even then:

    num quis horum miser hodie? Ne tum quidem, post spiritum extremum,

    Cic. Tusc. 1, 37, 89; id. Div. 1, 26, 55; id. Verr. 2, 2, 40, § 98:

    ubi ne tum quidem eos prodire intellexit,

    Caes. B. G. 1, 50; 7, 53; Tac. H. 5, 21; Curt. 3, 2, 18.—With cum:

    ille vere ne tum quidem miser cum ab Oroete in crucem actus est,

    Cic. Fin. 5, 30, 92; so id. Tusc. 5, 20, 57; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; Liv. praef. 12; 39, 39, 11.—
    4.
    Tum maxime (sometimes tum cummaxime).
    (α).
    Especially at that time, chiefly then: illi sumposia, nos convivia quod tum maxime simul vivitur, Cic. Fam. 9, 24, 35; id. Leg. 2, 11, 26.—With cum:

    quae quidem vis tum maxime cognita est cum... M. Cato, legem suadens, in Galbam multa dixit,

    Cic. Brut. 23, 89; id. Sest. 21, 47; id. Par. 4, 1, 29.—
    (β).
    Just then, just at that moment (not ante-Aug.):

    regi, tum maxime captivos ex Illyrico vendenti,

    Liv. 43, 20, 3; 1, 10, 1:

    per totam aciem vulgatum est, castra amissa esse, et tum cummaxime ardere,

    id. 40, 32, 1; so,

    tum cummaxime,

    id. 43, 7, 8:

    corpus enim suum a caupone trucidatum tum maxime plaustro ad portam ferri,

    Val. Max. 1, 7, ext. 10; 2, 10, 2; 3, 2, 2 fin.; Curt. 3, 4, 14; 6, 6, 10; Plin. 2, 63, 63, § 154; Quint. 2, 15, 30; 2, 61, 31; Suet. Caes. 65; id. Calig. 53.—So with cum:

    et quod tum maxime Abydum oppugnaret cum rex ab Attalo et Rhodiis ultro se bello lacessitum diceret,

    Liv. 31, 18, 2; Sen. Ira, 1, 15, 2.—
    (γ).
    Strengthening the co-ordinate tum after cum, so especially; v. I. C. 3. e. b (for cum maxime... tum maxime and tum maxime... cum plurimum, v. II. A. 3. a. b.).—
    5.
    Tum potissimum = tum maxime, just then (rare):

    C. Caesar... tum potissimum acie commissa impeditos religione hostes vicit,

    Front. Strat. 2, 1, 16.—
    6.
    Etiam tum.
    (α).
    Even then:

    etiam tum vivit cum esse credas mortuam,

    Plaut. Pers. 3, 1, 28:

    totum se Servilio etiam tum tradidit,

    even then, at so late a time, Cic. Sest. 62, 130:

    etiam tum cum verisimile erit,

    id. Rosc. Am. 20, 57.— So with cum, Cic. Verr. 2, 1, 59, § 154; id. Dom. 13, 23; id. Sest. 38, 81.—
    (β).
    Still, as yet (also as one word; cf. etiamtum, and v. the foll. additional passages), Cic. Verr. 2, 4, 19, § 41; id. Fin. 3, 14, 48; id. Rep. 2, 12, 24; id. Arch. 3, 5; id. de Or. 2, 3, 12; id. Brut. 20, 80; id. Off. 2, 14, 47; Caes. B. C. 3, 93; Liv. 5, 40, 10; Val. Max. 9, 6, 3; Tac. A. 3, 72; Suet. Claud. 27 fin.; id. Dom. 22.—

    And with a negation, = nondum: ipsa ego non longos etiam tum scissa capillos,

    not yet long, Ov. H. 8, 79.—
    7.
    Tum etiam.
    (α).
    Followed by si or cum, even if, even when:

    atque equidem filium Tum etiam si nolit, cogam,

    Ter. Ad. 5, 3, 65:

    qui tum etiam cum... circumfusi erant caligine,

    Cic. Tusc. 1, 19, 45.—
    (β).
    Then also, then too, besides:

    tum etiam illud cogitatote, sic vivere Cornelium ut, etc.,

    Cic. Balb. 28, 65; id. N. D. 1, 16, 43; so id. Leg. 1, 13, 35; id. Fin. 2, 16, 53; Col. 12 praef.—
    8.
    Tum quoque.
    (α).
    Also then, then likewise, then as before, then as on another occasion mentioned before: ceu lapidem si Percutiat lapis aut ferrum;

    nam tum quoque lumen Exsilit,

    Lucr. 6, 162:

    tum quoque homini plus tribui quam nescio cui necessitati,

    Cic. Prov. Cons. 11, 28:

    tum quoque multis milibus Latinorum in civitatem acceptis,

    Liv. 1, 33, 5; 2, 52, 2; 21, 22, 4; Caes. B. C. 3, 37; Ov. M. 14, 369.—
    (β).
    Even then, = etiam tum (rare):

    et tamen tum quoque se absentes triumphare credunt,

    Liv. 45, 38, 13; 39, 41, 3; 39, 47, 11; Ov. H. 17 (18), 190.—
    (γ).
    In orat. obliq. (v. I. A. 2.), even now:

    quod si Romani tum quoque aequa aspernarentur,

    Liv. 42, 62, 7. —
    (δ).
    = sic quoque, even under the circumstances, even as it was, etc. (v. sic, V. 3.): ut si effugium patuisset in publicum, impleturae urbem tumultu fuerint. Tum quoque [p. 1912] aliquotiens integro corpore evaserunt, Liv. 24, 26, 13; 40, 16, 6; 43, 4, 1;

    9, 13, 9: tum quoque, amputata dextra, navem sinistra comprehendit,

    Just. 2, 9, 18.—
    9.
    Tum ipsum = eo ipso tempore, at the very time, just then, even then (only in Cic. in four passages; cf.:

    nunc ipsum): tota igitur ratio talium largitionum vitiosa est, temporibus necessaria, et tum ipsum... moderanda est,

    Cic. Off. 2, 17, 60:

    quem quidem cum sua voluntate ex patria Karthaginem revertisset, tum ipsum cum vigiliis et fame cruciaretur, clamat virtus beatiorem fuisse quam Thorium,

    id. Fin. 2, 20, 65 Madv. ad loc.:

    tum ipsum cum immolare velis extorum fieri mutatio potest,

    id. Div. 1, 52, 118:

    ita (oratores), non injuria, quotienscunque dicerent, id quod aliquando posset accidere, ne tum ipsum accideret, timere,

    id. Or. 1, 27, 123.—
    C.
    Tum with co-ordinating particles.
    1.
    Tum autem.
    (α).
    = praeterea, and then, besides (v. I. C. 1.): turpilucricupidum te vocant cives tui;

    tum autem sunt alii qui te volturium vocant,

    Plaut. Trin. 1, 2, 64:

    oves scabrae sunt... Tum autem Surorum nemo exstat qui ibi sex menses vixerit,

    id. ib. 2, 4, 141; id. Mil. 4, 2, 13; id. Pers. 4, 2, 3; id. Poen. 5, 5, 34; 5, 7, 22; Ter. And. 1, 5, 34; id. Eun. 5, 9, 7; id. Hec. 2, 1, 14; 3, 2, 10:

    tum autem qui non ipso honesto movemur... callidi sumus, non boni,

    Cic. Leg. 1, 14, 41; id. Or. 1, 58, 247; 2, 19, 80.—
    (β).
    = tum... tum:

    visne igitur inter hos populos inambulantes, tum autem residentes quaeramus eisdem de rebus?

    Cic. Leg. 1, 5, 15.—
    (γ).
    = eo tempore, with autem as connective:

    tum illic autem Lemnius... uxorem duxit, etc.,

    Plaut. Cist. 1, 3, 25:

    tum autem ex omnibus montibus nives proluit,

    Caes. B. C. 1, 48.—
    (δ).
    But in this instance:

    uxori emunda ancilla'st: tum autem pluscula Supellectile opus est,

    Ter. Phorm. 4, 3, 60; 5, 7, 25 sq.—
    2.
    For tum etiam, v. B. 7. b.—
    3.
    Tum praeterea:

    nam tui similis est probe. Tum praeterea talem, nisi tu, nulla pareret filium,

    Ter. Heaut. 5, 3, 20; so id. Ad. 3, 2, 47; id. Phorm. 3, 2, 33; Cic. Verr. 1, 18, 56 (v. I. C. 3. e. l).—
    4.
    Tum porro:

    tum porro venti magnam quoque tollere partem Umoris possunt,

    Lucr. 6, 623; 4, 829 (827).—
    D.
    Quid tum?
    1.
    In dialogue, what then? what next? what further? novi ego hos pugnos meos. Ca. Quid tum? Th. Quid tum? Rogitas? Hisce ego, si tu me inritaveris, placidum te hodie reddam, Plaut. Curc. 5, 3, 49; so id. As. 2, 2, 83; Ter. Eun. 2, 2, 47; 3, 5, 66; id. Phorm. 3, 3, 8.—And strengthened:

    quid tum postea?

    Plaut. Trin. 3, 3, 41; id. As. 2, 2, 68; 2, 2, 79; Ter. Eun. 2, 3, 78; 4, 2, 9; 4, 7, 23; id. Ad. 4, 5, 15; id. Hec. 4, 1, 36: videsne abundare me otio? A. Quid tum? Cic. Tusc. 2, 11, 26.—
    2.
    In imitation of a dialogue:

    at mulctantur bonis exsules. Quid tum? Parumne multa de toleranda paupertate dicuntur?

    Cic. Tusc. 5, 37, 107; so id. Quint. 22, 72; 27, 84; id. Verr. 2, 4, 59, § 132; id. Dom. 47, 123; id. Dejot. 7, 22; id. Phil. 1, 10, 26; Hor. S. 2, 3, 230.—
    3.
    As emphatic co-ordinative in quoting the different items of a document, law, etc.: quive in senatu sententiam dixit, dixerit. Quid tum? Qui eorum coiit, coierit, etc., what next? i. e. and then, listen! Cic. Clu. 54, 148; so id. Agr. 1, 5, 16; 3, 3, 11; id. Mur. 12, 26; id. Fl. 23, 55.—
    E.
    Tum temporis = eo tempore (post class. and rare; cf.:

    tunc temporis): postera die civitas principem suum, ac tum temporis consulem in foro expectabat,

    Just. 31, 2, 6.

    Lewis & Short latin dictionary > tum

  • 16 cito

    [st1]1 [-] cĭtŏ, adv.: a - vite, promptement, rapidement.    - cito discere, Cic. de Or. 3, 146: apprendre vite.    - confido cito te firmum fore, Cic. Fam. 16, 20: je suis sûr que tu seras vite rétabli.    - neque verbis aptiorem cito alium dixerim, Cic. Br. 264: j’aurais de la peine à citer un orateur qui ait plus de justesse d’expression.    - citissime: avec une grande promptitude. --- Caes. BG. 4, 33, 3. b - négation + cito: pas facilement, pas aisément.    - eum non tam cito rhetorem dixisses, quam...: on serait moins porté à voir en lui un orateur que...    - citius: compar. de cito. [st1]2 [-] cĭto, āre, āvi, ātum [cieo]: - tr. -    - inf. passif citarier. --- Catul. 61, 42. a - mettre en mouvement (souvent, fortement).    - citare hastam, Sil. 4, 536: brandir une lance.    - medicamentum quod umorem illuc citat, Cels. 4, 6: remède qui pousse (chasse) là-bas l’humeur.    - citare nubes, Lact.: mettre les nuages en mouvement.    - citare alvum, Col. 7, 9, 9: lâcher le ventre.    - citare urinam, Cels.: faire uriner.    - citare palmitem, Col.: pousser un rejeton.    - vitis citat fructum de aliquo loco, Pall.: la vigne porte des fruits sur certaines branches. b - provoquer, susciter (un mouvement de l’âme, une passion).    - is motus boni opinione citatur, Cic. Tusc. 3, 11, 24: ce mouvement est provoqué par l'idée qu'on a du bien. c - faire venir, appeler, convoquer.    - quid, si ego huc servos cito ? Plaut. Men. 844: et, si de mon côté je fais venir ici les esclaves ? --- cf. Catul. 61, 42.    - patres in curiam per praeconem ad regem Tarquinium citari jussit, Liv. 1, 47, 8: il ordonna que par la voix du héraut les sénateurs fussent convoqués à la curie auprès du roi Tarquin.    - in forum citatis senatoribus, Liv. 27, 24, 2: ayant convoqué les sénateurs sur la place publique.    - quo die primum, judices, citati in hunc reum consedistis, Cic. Verr. 1, 19: le jour où pour la première fois, juges, convoqués à l’occasion de cet accusé, vous êtes venus prendre séance.    - judices citari jubet, Cic. Verr. 2, 41: il donne l’ordre de convoquer les juges.    - citare: appeler (les citoyens pour l’enrôlement militaire). --- Liv. 2, 29, 2; id. Epit. libr. 14; Val. Max. 6, 3, 4.    - citare nominatim juniores, Liv.: faire l'appel des plus jeunes citoyens (pour les enrôler). d - pousser un chant, entonner à haute voix.    - Hor. S. 1, 3, 7; Cic. de Or. 1, 251. e - citer en justice.    - Sthenium citari jubet, Cic. Verr. 2, 97: il fait citer Sthénius.    - omnes abs te rei capitis C. Rabiri nomine citantur, Cic. Bab. perd. 31: tous par toi sont accusés de crime capital dans la personne de C. Rabirius. f - appeler les parties [devant le tribunal].    - citat reum, non respondit; citat accusatorem... ; citatus accusator non respondit, non adfuit, Cic. Verr. 2, 98: il appelle le défendeur, celui-ci ne répondit pas ; il appelle l’accusateur...; l’accusateur ne répondit pas à l’appel, ne se présenta pas. g - citer comme témoin.    - Cic. Verr. 2, 146, etc. h - invoquer [comme témoin, garant, etc.].    - Cic. Off. 1, 75; Liv. 4, 20, 8. ii - invoquer [comme témoin, garant, etc.].    - libri, quos citat auctores, Liv. 4, 20, 8: livres dont il invoque l'autorité. --- Cic. Off. 1, 75. k - proclamer.    - victorem Olympiae citari, Nep. praef. 5: être proclamé à Olympie athlète vainqueur.    - victor citatur: il est proclamé vainqueur (aux jeux olympiques).    - citare paeanem, Cic. de Or. 1, 59, 251: chanter un péan.    - citare io Bacche! Hor. S. 1, 3, 7: crier: Io Bacchus! ll - appeler, faire l’appel.    - Col. 11, 1, 22.    - voir citatus
    * * *
    [st1]1 [-] cĭtŏ, adv.: a - vite, promptement, rapidement.    - cito discere, Cic. de Or. 3, 146: apprendre vite.    - confido cito te firmum fore, Cic. Fam. 16, 20: je suis sûr que tu seras vite rétabli.    - neque verbis aptiorem cito alium dixerim, Cic. Br. 264: j’aurais de la peine à citer un orateur qui ait plus de justesse d’expression.    - citissime: avec une grande promptitude. --- Caes. BG. 4, 33, 3. b - négation + cito: pas facilement, pas aisément.    - eum non tam cito rhetorem dixisses, quam...: on serait moins porté à voir en lui un orateur que...    - citius: compar. de cito. [st1]2 [-] cĭto, āre, āvi, ātum [cieo]: - tr. -    - inf. passif citarier. --- Catul. 61, 42. a - mettre en mouvement (souvent, fortement).    - citare hastam, Sil. 4, 536: brandir une lance.    - medicamentum quod umorem illuc citat, Cels. 4, 6: remède qui pousse (chasse) là-bas l’humeur.    - citare nubes, Lact.: mettre les nuages en mouvement.    - citare alvum, Col. 7, 9, 9: lâcher le ventre.    - citare urinam, Cels.: faire uriner.    - citare palmitem, Col.: pousser un rejeton.    - vitis citat fructum de aliquo loco, Pall.: la vigne porte des fruits sur certaines branches. b - provoquer, susciter (un mouvement de l’âme, une passion).    - is motus boni opinione citatur, Cic. Tusc. 3, 11, 24: ce mouvement est provoqué par l'idée qu'on a du bien. c - faire venir, appeler, convoquer.    - quid, si ego huc servos cito ? Plaut. Men. 844: et, si de mon côté je fais venir ici les esclaves ? --- cf. Catul. 61, 42.    - patres in curiam per praeconem ad regem Tarquinium citari jussit, Liv. 1, 47, 8: il ordonna que par la voix du héraut les sénateurs fussent convoqués à la curie auprès du roi Tarquin.    - in forum citatis senatoribus, Liv. 27, 24, 2: ayant convoqué les sénateurs sur la place publique.    - quo die primum, judices, citati in hunc reum consedistis, Cic. Verr. 1, 19: le jour où pour la première fois, juges, convoqués à l’occasion de cet accusé, vous êtes venus prendre séance.    - judices citari jubet, Cic. Verr. 2, 41: il donne l’ordre de convoquer les juges.    - citare: appeler (les citoyens pour l’enrôlement militaire). --- Liv. 2, 29, 2; id. Epit. libr. 14; Val. Max. 6, 3, 4.    - citare nominatim juniores, Liv.: faire l'appel des plus jeunes citoyens (pour les enrôler). d - pousser un chant, entonner à haute voix.    - Hor. S. 1, 3, 7; Cic. de Or. 1, 251. e - citer en justice.    - Sthenium citari jubet, Cic. Verr. 2, 97: il fait citer Sthénius.    - omnes abs te rei capitis C. Rabiri nomine citantur, Cic. Bab. perd. 31: tous par toi sont accusés de crime capital dans la personne de C. Rabirius. f - appeler les parties [devant le tribunal].    - citat reum, non respondit; citat accusatorem... ; citatus accusator non respondit, non adfuit, Cic. Verr. 2, 98: il appelle le défendeur, celui-ci ne répondit pas ; il appelle l’accusateur...; l’accusateur ne répondit pas à l’appel, ne se présenta pas. g - citer comme témoin.    - Cic. Verr. 2, 146, etc. h - invoquer [comme témoin, garant, etc.].    - Cic. Off. 1, 75; Liv. 4, 20, 8. ii - invoquer [comme témoin, garant, etc.].    - libri, quos citat auctores, Liv. 4, 20, 8: livres dont il invoque l'autorité. --- Cic. Off. 1, 75. k - proclamer.    - victorem Olympiae citari, Nep. praef. 5: être proclamé à Olympie athlète vainqueur.    - victor citatur: il est proclamé vainqueur (aux jeux olympiques).    - citare paeanem, Cic. de Or. 1, 59, 251: chanter un péan.    - citare io Bacche! Hor. S. 1, 3, 7: crier: Io Bacchus! ll - appeler, faire l’appel.    - Col. 11, 1, 22.    - voir citatus
    * * *
        Cito, Aduerb. Plaut. Soudainement, Vistement, Tost.
    \
        Tam cito? Terent. Si soudain?
    \
        Haud cito mali quod ortum ex hoc sit publice. Terent. On ne voira pas bien tost advenir quelque mal de par luy.
    \
        Citius. Plaut. Citius quod non facto est vsus fit, quam quod facto est opus. Plus tost.
    \
        Noto volucrique sagitta citius. Virgil. Plus viste que le vent.
    \
        Citius suprema die. Horat. Devant la mort.
    \
        Citius dicto. Virg. Plus viste que le mot, Plus tost qu'on ne l'a dict.
    \
        Citissime ascias retundit. Plin. Tout incontinent.
    \
        Cito, citas, citare, Frequentatiuum, Proprie est vocare. Plin. iunior. Appeler.
    \
        Citare per praeconem in curiam ad regem. Liu. Appeler, Faire venir.
    \
        Citare Senatum in forum. Liu. Assembler le Senat.
    \
        Citare aliquos per nomina. Col. Appeler chascun par son nom.
    \
        Citare iudices. Cic. Appeler.
    \
        Citare aliquem testem in aliquam rem. Cic. Appeler en tesmoing.
    \
        Citare testes alicuius rei. Liu. Appeler et attraire en tesmoignage.
    \
        Citare reum. Cic. Appeler le defendeur.
    \
        Ad suum munus citarier. Catul. Estre appelé pour faire le debvoir de son office et sa charge.
    \
        Citare authores. Liu. Nommer pour ses autheurs, Alleguer.
    \
        Ore alicuius citari. Ouid. Estre nommé.
    \
        Citare, Incitare. Haster, Avancer. vt Citare equum. Caesar, Equo citato Larissam contendit.
    \
        Citare humorem illuc. Cels. Faire venir et assembler là.
    \
        Citare vrinam, cui Tardare opponitur. Celsus. Faire pisser beaucoup.
    \
        Gradum citare. Claud. Avancer son pas, Se haster d'aller.
    \
        Citare palmitem aut radiculas dicuntur arbores. Colum. Mettre hors et avancer, Produire, Jecter.
    \
        Citare: Horat. Reciter, Narrer, Raconter.

    Dictionarium latinogallicum > cito

  • 17 occāsiō

        occāsiō ōnis, f    [ob+1 CAD-], an opportunity, fit time, occasion, convenient season, favorable moment: tanta, T.: tua, L.: aliis occasio defuit: pugnandi, S.: inrumpendi in urbem, Cu.: sibi ad occupandam Asiam oblata: occasionem amittere, let slip: adripere, seize, L.: rapere de die, H.: non deesse occasioni, not to be unequal to, Cs.: a fortunā data liberandae Graeciae, N.: intellegere occasiones, discern, Ta.: occasione datā, should an opportunity offer: per occasionem, on a favorable opportunity, S.: levia proelia ex occasione huius aut illius partis oriebantur, L.: Summa occasiost mihi Phaedriae curam adimere, T.—Person., Opportunity (as a goddess), Ph.—A pretext, excuse, plausible explanation: Quantulacunque est occasio, sufficit irae, Iu.—In war, a dash, raid, surprise: occasio, non proelium, Cs.
    * * *
    opportunity; chance; pretext, occasion

    Latin-English dictionary > occāsiō

  • 18 accido

       - voir l'article accido de Gaffiot. [st1]1 [-] accīdo, ĕre, cīdi, cīsum [ad + caedo]: - tr. - [abcl][b]a - commencer à couper, entailler, entamer, abattre. - [abcl]b - couper entièrement, couper à ras, tondre, élaguer. - [abcl]c - porter un coup, affaiblir, détruire, anéantir, exterminer, épuiser (vivres). - [abcl]d - ronger.[/b]    - accidunt arbores, tantum ut summa species earum stantium relinquatur, Caes. BG. 6: ils coupent les arbres, mais seulement de manière que la partie supérieure laisse l'impression d'arbres debout.    - ita proelio uno accidit Vestinorum res ut..., Liv. 8: en un seul combat il abattit les forces des Vestins si bien que... (en un seul combat il porta aux (forces des) Vestins un coup si rude que...).    - accisa ornus, Virg. En. 2, 626: orne abattu.    - fames accisis coget dapibus consumere mensas, Virg. En. 7: une fois les mets épuisés, la faim te forcera à consommer les tables.    - accisae res: situation désespérée, situation perdue, défaite.    - post accisas a Camillo Volscorum res, Liv. 6: après la défaite des Volsques, infligée par Camille. [st1]2 [-] accĭdo, ĕre, cĭdi [ad + cado]: - intr. - [abcl][b]a - tomber sur, tomber auprès. - [abcl]b - parvenir à, aboutir à, se rapporter à. - [abcl]c - arriver, survenir. - [abcl]d - tourner bien, tourner mal.[/b]    - part. prés. accadens Sen. Suas. 6, 3.    - accidere ad pedes: tomber aux pieds.    - ad genua accidere alicujus (alicui): tomber aux genoux de qqn.    - ad pedes omnium singillatim accidente Clodio, Cic. Att. 1: Clodius tombant aux pieds de chaque sénateur.    - tantum calumniarum metum injecit, ut ad genua sibi accideret, Suet.: avec ses calomnies, il jeta une telle crainte que l'autre se jeta à ses genoux.    - ut limen exirem, ad genua accidit, Ter. Hec.: comme j'allais franchir le seuil, elle tombe à mes genoux.    - avec dat. - genibus alicujus accidere: tomber aux genoux de qqn.    - accidere ad aures (avec dat. accidere auribus): arriver aux oreilles.    - accidere ad oculos: tomber sous les yeux.    - accidere ad terram: tomber à terre.    - si quid tibi accidat: s’il t’arrive quelque malheur.    - si res aliter acciderit, Cic. Verr. 5, 173: si l'affaire tourne autrement.    - sin aliter acciderit, humaniter feremus, Cic. Att. 1: s'il en est autrement, je le supporterai avec résignation.    - quorsum hoc accidat, incertum est? Ter.: on ne sait où cela aboutira.    - istuc verbum in te accidit, Ter.: ce mot s'applique à toi.    - cetera quae ei generi accidunt, Quint.: tout ce qui se rapporte à ce genre.    - timebam ne evenirent quae acciderunt, Cic.: je craignais de voir arriver les malheurs qui sont survenus.    - accidit ut: il arrive que.    - id aliquot de causis acciderat, ut subito Galli belli renovandi consilium caperent, Caes. BG. 3: plusieurs raisons avaient poussé subitement les Gaulois à prendre la décison de recommencer la guerre.    - magno accidit casu ut in ipsum incideret, Caes. BG. 6: ce fut un grand hasard de tomber sur lui.    - accidit casu ut legati apud Flamininum cenarent, Nep.: le hasard fit que les ambassadeurs dînèrent chez Flamininus.    - accidit ut una nocte omnes Hermae dejicerentur, Nep.: il arriva que tous les bustes de Mercure furent renversés dans une seule nuit.    - mihi accidit ut: il m’arrive de.    - accidit ut non: il arrive que... ne... pas.    - accidit quod (avec adv.): il arrive que.    - perincommode accidit quod: il arrive bien mal à propos que.    - accidit perincommode, quod eum nusquam vidisti, Cic. Att. 1: bien malheureusement, tu ne l'as pas rencontré.    - oportunissima res accidit, quod postridie ejus diei mane... ad eum in castra venerunt, Caes. BG. 4: une circonstance très favorable survint: le lendemain matin, ils vinrent le trouver dans son camp.    - percommode accidit quod: c’est une chance que.    - nec enim acciderat mihi opus esse, Cic.: et en effet le cas ne s'était pas présenté que j'eusse besoin (de lui).    - si quid mihi humanitus accidisset, Cic.: [si qqch m'arrivait selon la nature]= s'il m'arrivait quelque malheur (si la nature venait à disposer de moi).
    * * *
       - voir l'article accido de Gaffiot. [st1]1 [-] accīdo, ĕre, cīdi, cīsum [ad + caedo]: - tr. - [abcl][b]a - commencer à couper, entailler, entamer, abattre. - [abcl]b - couper entièrement, couper à ras, tondre, élaguer. - [abcl]c - porter un coup, affaiblir, détruire, anéantir, exterminer, épuiser (vivres). - [abcl]d - ronger.[/b]    - accidunt arbores, tantum ut summa species earum stantium relinquatur, Caes. BG. 6: ils coupent les arbres, mais seulement de manière que la partie supérieure laisse l'impression d'arbres debout.    - ita proelio uno accidit Vestinorum res ut..., Liv. 8: en un seul combat il abattit les forces des Vestins si bien que... (en un seul combat il porta aux (forces des) Vestins un coup si rude que...).    - accisa ornus, Virg. En. 2, 626: orne abattu.    - fames accisis coget dapibus consumere mensas, Virg. En. 7: une fois les mets épuisés, la faim te forcera à consommer les tables.    - accisae res: situation désespérée, situation perdue, défaite.    - post accisas a Camillo Volscorum res, Liv. 6: après la défaite des Volsques, infligée par Camille. [st1]2 [-] accĭdo, ĕre, cĭdi [ad + cado]: - intr. - [abcl][b]a - tomber sur, tomber auprès. - [abcl]b - parvenir à, aboutir à, se rapporter à. - [abcl]c - arriver, survenir. - [abcl]d - tourner bien, tourner mal.[/b]    - part. prés. accadens Sen. Suas. 6, 3.    - accidere ad pedes: tomber aux pieds.    - ad genua accidere alicujus (alicui): tomber aux genoux de qqn.    - ad pedes omnium singillatim accidente Clodio, Cic. Att. 1: Clodius tombant aux pieds de chaque sénateur.    - tantum calumniarum metum injecit, ut ad genua sibi accideret, Suet.: avec ses calomnies, il jeta une telle crainte que l'autre se jeta à ses genoux.    - ut limen exirem, ad genua accidit, Ter. Hec.: comme j'allais franchir le seuil, elle tombe à mes genoux.    - avec dat. - genibus alicujus accidere: tomber aux genoux de qqn.    - accidere ad aures (avec dat. accidere auribus): arriver aux oreilles.    - accidere ad oculos: tomber sous les yeux.    - accidere ad terram: tomber à terre.    - si quid tibi accidat: s’il t’arrive quelque malheur.    - si res aliter acciderit, Cic. Verr. 5, 173: si l'affaire tourne autrement.    - sin aliter acciderit, humaniter feremus, Cic. Att. 1: s'il en est autrement, je le supporterai avec résignation.    - quorsum hoc accidat, incertum est? Ter.: on ne sait où cela aboutira.    - istuc verbum in te accidit, Ter.: ce mot s'applique à toi.    - cetera quae ei generi accidunt, Quint.: tout ce qui se rapporte à ce genre.    - timebam ne evenirent quae acciderunt, Cic.: je craignais de voir arriver les malheurs qui sont survenus.    - accidit ut: il arrive que.    - id aliquot de causis acciderat, ut subito Galli belli renovandi consilium caperent, Caes. BG. 3: plusieurs raisons avaient poussé subitement les Gaulois à prendre la décison de recommencer la guerre.    - magno accidit casu ut in ipsum incideret, Caes. BG. 6: ce fut un grand hasard de tomber sur lui.    - accidit casu ut legati apud Flamininum cenarent, Nep.: le hasard fit que les ambassadeurs dînèrent chez Flamininus.    - accidit ut una nocte omnes Hermae dejicerentur, Nep.: il arriva que tous les bustes de Mercure furent renversés dans une seule nuit.    - mihi accidit ut: il m’arrive de.    - accidit ut non: il arrive que... ne... pas.    - accidit quod (avec adv.): il arrive que.    - perincommode accidit quod: il arrive bien mal à propos que.    - accidit perincommode, quod eum nusquam vidisti, Cic. Att. 1: bien malheureusement, tu ne l'as pas rencontré.    - oportunissima res accidit, quod postridie ejus diei mane... ad eum in castra venerunt, Caes. BG. 4: une circonstance très favorable survint: le lendemain matin, ils vinrent le trouver dans son camp.    - percommode accidit quod: c’est une chance que.    - nec enim acciderat mihi opus esse, Cic.: et en effet le cas ne s'était pas présenté que j'eusse besoin (de lui).    - si quid mihi humanitus accidisset, Cic.: [si qqch m'arrivait selon la nature]= s'il m'arrivait quelque malheur (si la nature venait à disposer de moi).
    * * *
    I.
        Accido, accidis, accidi, pe. breui, accidere. Se jecter aux pieds d'aucun, S'agenouiller devant luy, ou se prosterner.
    \
        Quos accidam? Sallust. A qui feray je la reverence? Qui iray je prier? Aux pieds de qui me jecteray je?
    \
        Accidere, pro cadere. Caes. Cheoir.
    \
        Accidit auribus nostris clamor. Plin. iunior. Il est parvenu à mes oreilles.
    \
        Accidere, pro Euenire, duntaxat in tertiis personis. sed proprie de malis dicitur, sicut Contingere de bonis. Ci. Siquid aduersi acciderit. Advenir, Escheoir, S'il luy meschet, ou mesadvient.
    \
        Casu accidere. Ouid. Advenir par fortune, par cas d'aventure.
    \
        Siquid illi accidat. Pomponius de Verb. signif. S'il luy advient autrement qu'à point, S'il se meurt.
    \
        Siquid mihi humanitus accidisset. Cic. Ci je fusse mort.
    \
        Dubitatio accidit. Cic. Il est advenu d'aventure une doubte.
    \
        Facultas accidit. Caes. L'occasion et opportunite se presenta.
    \
        Fama accidit. Liu. Le bruit surveint.
    \
        Nouum accidit. Cic. Il est advenu quelque chose de nouveau.
    \
        Tempus accidit. Cic. Le temps est venu.
    \
        Voluntas accidit. Cic. Le vouloir m'est venu, Il m'est prins fantasie.
    \
        Praeter opinionem accidit. Cic. Cela m'est advenu que je n'y pensoye pas, ou sans y penser.
    \
        Accidit praeter optatum. Cic. Il est advenu sans que je le desirasse.
    \
        Ad animum accidit. Cic. Il m'est venu en pensee, J'ay eu opinion et fantasie.
    \
        Accidit in te istuc verbum. Terent. Ceste parolle te convient.
    \
        Quorsum accidat timeo. Terent. Où tombera ceci, qu'il adviendra de ceci.
    \
        Accidit diuinitus. Ci. Ce est advenu par la permission de Dieu.
    \
        Accidit nec opinanti. Terent. Cela m'est advenu que je n'y pensoye pas, sans y penser.
    \
        Accidit vt illo itinere veniret. Cic. Il est advenu que, etc.
    \
        Accidit fortuitum, quod. Plin. iunior. Il est advenu par cas fortuit.
    \
        Nec enim acciderat mihi opus esse. Cic. Il ne m'estoit point advenu que j'en eusse besoing.
    II.
        Accido, accidis, pen. longa, accidi, accisum, accidere, Ex ad et caedo. Liu. Couper, Mettre au bas.

    Dictionarium latinogallicum > accido

  • 19 certamen

    certamĕn, ĭnĭs, n. [certo] [st1]1 [-] toutes sortes de lutte (dans les jeux publics), combat, joute, concours, course.    - in certamen descendere, Cic.: affronter le combat, descendre dans l'arène.    - certamen quadrigarum, Suet.: course de chars.    - certamen pedum, Ov.: course à pied.    - certamen saliendi, Quint.: concours de saut.    - certamen disci, Ov.: concours de disque.    - certamen citharoedorum, Quint.: concours entre joueurs de cithare.    - certamen equestre, Suet.: course de chevaux.    - certamen eloquentiae, Quint.: joute oratoire.    - pecoris magistris velocis jaculi certamina ponit in ulmo, Virg.: il invite les gardiens du troupeau à lancer un rapide javelot sur la cible d'un orme.    - prima citae Teucris ponam certamina classis, Virg. En. 5: j'organiserai les premières courses de vitesse pour la flotte des Troyens.    - certamine primus equus, Hor.: cheval qui a remporté le prix de la course. [st1]2 [-] lutte à main armée, combat, bataille, engagement, conflit; guerre.    - navale certamen, Liv.: combat naval.    - pari certamine, Caes. BC. 1, 51: dans un combat de même nature (cavaliers contre cavaliers).    - in certamine ipso, Liv. 2: en plein combat.    - vario certamine pugnatum est, Caes. BC. 1: on combattit en alternant succès et revers.    - ubi res ad certamen venit, Sall. J. 13: quand le combat s'engagea.    - saevit medio in certamine Mavors, Virg. En. 8: en plein combat, Mavors (= Mars) se démène avec fureur.    - fit proelium acri certamine, Hirt. BG. 8: la lutte est acharnée.    - diu magnum inter mortales certamen fuit vine corporis an virtute animi res militaris magis procederet, Sall. C.: longtemps les hommes ont discuté pour savoir si les succès militaires étaient dus plus à la vigueur corporelle qu'aux qualités de l'esprit. [st1]3 [-] lutte, rivalité, querelle, débat, discussion, dispute, conflit, contestation, différend.    - certamina patrum et plebis: les luttes entre le sénat et la plèbe.    - certamen est mihi cum illo pro hac re (cum illo de hac re), Cic.: j'ai un différend avec lui sur cette affaire.    - nullum nobis certamen cum istis esse debet, Cic. de Or. 2: je ne dois rien avoir à débattre avec eux (= les rhéteurs).    - honoris certamen et gloriae, Cic. Lael.: lutte pour l'honneur et la gloire.    - est mihi tecum pro aris et focis certamen, Cic. Nat. 3: la discussion que j'ai avec toi concerne les autels et les foyers.    - erat certamen inter duces, Cic.: il y avait rivalité entre les chefs.    - certamen controversiae, Cic. Or.: le point critique du débat. [st1]4 [-] empressement, émulation, ardeur, passion.    - ingenti certamine, Curt.: à l'envi, avec émulation.    - olli certamine summo procumbunt, Virg. En. 5: eux, dans un effort suprême, se courbent (sur les avirons).
    * * *
    certamĕn, ĭnĭs, n. [certo] [st1]1 [-] toutes sortes de lutte (dans les jeux publics), combat, joute, concours, course.    - in certamen descendere, Cic.: affronter le combat, descendre dans l'arène.    - certamen quadrigarum, Suet.: course de chars.    - certamen pedum, Ov.: course à pied.    - certamen saliendi, Quint.: concours de saut.    - certamen disci, Ov.: concours de disque.    - certamen citharoedorum, Quint.: concours entre joueurs de cithare.    - certamen equestre, Suet.: course de chevaux.    - certamen eloquentiae, Quint.: joute oratoire.    - pecoris magistris velocis jaculi certamina ponit in ulmo, Virg.: il invite les gardiens du troupeau à lancer un rapide javelot sur la cible d'un orme.    - prima citae Teucris ponam certamina classis, Virg. En. 5: j'organiserai les premières courses de vitesse pour la flotte des Troyens.    - certamine primus equus, Hor.: cheval qui a remporté le prix de la course. [st1]2 [-] lutte à main armée, combat, bataille, engagement, conflit; guerre.    - navale certamen, Liv.: combat naval.    - pari certamine, Caes. BC. 1, 51: dans un combat de même nature (cavaliers contre cavaliers).    - in certamine ipso, Liv. 2: en plein combat.    - vario certamine pugnatum est, Caes. BC. 1: on combattit en alternant succès et revers.    - ubi res ad certamen venit, Sall. J. 13: quand le combat s'engagea.    - saevit medio in certamine Mavors, Virg. En. 8: en plein combat, Mavors (= Mars) se démène avec fureur.    - fit proelium acri certamine, Hirt. BG. 8: la lutte est acharnée.    - diu magnum inter mortales certamen fuit vine corporis an virtute animi res militaris magis procederet, Sall. C.: longtemps les hommes ont discuté pour savoir si les succès militaires étaient dus plus à la vigueur corporelle qu'aux qualités de l'esprit. [st1]3 [-] lutte, rivalité, querelle, débat, discussion, dispute, conflit, contestation, différend.    - certamina patrum et plebis: les luttes entre le sénat et la plèbe.    - certamen est mihi cum illo pro hac re (cum illo de hac re), Cic.: j'ai un différend avec lui sur cette affaire.    - nullum nobis certamen cum istis esse debet, Cic. de Or. 2: je ne dois rien avoir à débattre avec eux (= les rhéteurs).    - honoris certamen et gloriae, Cic. Lael.: lutte pour l'honneur et la gloire.    - est mihi tecum pro aris et focis certamen, Cic. Nat. 3: la discussion que j'ai avec toi concerne les autels et les foyers.    - erat certamen inter duces, Cic.: il y avait rivalité entre les chefs.    - certamen controversiae, Cic. Or.: le point critique du débat. [st1]4 [-] empressement, émulation, ardeur, passion.    - ingenti certamine, Curt.: à l'envi, avec émulation.    - olli certamine summo procumbunt, Virg. En. 5: eux, dans un effort suprême, se courbent (sur les avirons).
    * * *
        Certamen, pen. prod. huius certaminis, pen. corr. Virgil. Le pris pour lequel on est en debat à qui le gaignera.
    \
        Certamen. Debat, Estrif.
    \
        Lex certaminis. Ouid. La loy et condition, et ce qu'il fault faire si on veult gaigner le pris.
    \
        Pretium certaminis ferre. Ouid. Emporter le pris.
    \
        Ludorum certamina. Ouid. Jeux de pris.
    \
        Iaculi certamina ponere in vlmo. Virg. Quand on tire au papegault fiché en une perche attachee au coupet d'un arbre.
    \
        Vini certamen. Tibul. Quand on boit d'autant, à qui plus en buvera.
    \
        Biiugum certamen. Virgil. Quand deulx chariots courent à qui mieulx mieulx pour gaigner le pris.
    \
        Ludicrum certamen. Seneca. De joyeuseté et passetemps.
    \
        Quadriiugum certamen. Stat. De quatre chevaulx attelez à un chariot, à autres quatre chevaulx pareillement attelez.
    \
        Celebrare certamina. Virgil. Faire jeux de pris.
    \
        In certamen descendere. Cic. Venir, et se presenter pour jouer au jeu de pris.
    \
        Inire certamina prima. Virgil. Commencer le jeu de pris.
    \
        Missum certamen. Virgil. Fini, Achevé.
    \
        Certamina referre. Virgil. Renouveler, Remettre en bruit.
    \
        Certamen. Sallust. Estrivement, Debat, Dispute, Contention, Different.
    \
        Summum certamen. Virgil. Grand effort, ou efforcement.
    \
        Diuitiarum certamina. Horat. Peines et travaulx prins pour amasser des richesses.
    \
        Certamen est mihi cum illo. Cic. Je suis en debat et different avec luy.
    \
        Adducere in certamen rem aliquam. Cic. Mettre en debat, La faire contentieuse.
    \
        Instituere sibi certamen cum aliquo. Cic. Prendre debat avec aucun.
    \
        Certamen. Cic. Combat.
    \
        Conferre belli certamina inter se. Virgil. Batailler.
    \
        AEterno certamine praelia edere. Lucret. Estre en guerre perpetuelle, Combattre encessamment.
    \
        Atrocissimum certamen. Liu. Combat à oultrance.
    \
        Clara certamina. Lucret. De grande renommee.
    \
        Dispar certamen inire. Ouid. Combatre contre plus fort que soy.
    \
        Exacto laetus certamine victor. Claud. Aprés le combat achevé.
    \
        Lethiferum. Catull. Combat à oultrance, Guerre mortelle.
    \
        Accendere certamina. Lucret. Allumer, ou commencer la guerre, Estre cause des noises et debats.
    \
        Conferre manu certamina. Lucret. Combatre main à main.
    \
        Conserere certamen. Liu. Combatre.
    \
        Contrahere certamen. Liu. Combatre.
    \
        Differre certamina. Ouid. Delayer, ou Refuser le combat.
    \
        Derimere certamina. Ouid. Juger du different.
    \
        Imbibere certamen animis. Liu. Concevoir en son esprit, Mettre en sa teste.
    \
        Iniicere certamen aliquibus. Liu. Donner occasion de noise.
    \
        Inire certamen. Ouid. Commencer le combat.
    \
        Inire certamina cum aliquo. Sil. Combatre contre aucun, corps à corps, homme à homme.
    \
        Inuadere certamina. Sil. Entrer au combat.
    \
        Miscere certamina. Liu. Combatre.
    \
        Ponere certamen. Virgil. Delaisser, Finer le combat, Desister et cesser de combatre.
    \
        Ponere militibus certamina. Virgil. Ordonner, Disposer.
    \
        Victus certamine. Ouid. Matté, Vaincu, Conquis.
    \
        Equus primus certamine. Hor. Qui a gaigné le pris à courir.

    Dictionarium latinogallicum > certamen

  • 20 gradus

    grădŭs, ūs, m. [gradior]    - gén. arch. graduis, Varr. - dat sing. gradu, Lucil. - acc. plur. grados, Pacuv. [st1]1 [-] pas (mesure de longueur: 2 pieds 1/2, environ 75 cm). [st1]2 [-] pas, marche ([] cursus: course).    - addere gradum (s.-ent. gradui): doubler (allonger, forcer) le pas, marcher plus vite.    - gradum facere, Cic. de Or. 2, 61, 249: faire un pas.    - gradum facere, Cic. de Or. 2, 249: faire un pas, marcher.    - gradum celerare Virg. En. 4, 641 ; corripere, Hor. O. 1, 3, 33, presser le pas.    - gradum addere, Liv. 26, 9, 5, augmenter le pas.    - gradum sistere, Virg. En. 6, 465 ; sustinere Ov. F. 6, 398: suspendre sa marche.    - gradum revocare, Virg. En. 6, 128 ; referre, Ov. F. 5, 502: revenir sur ses pas.    - suspenso gradu, Ter. Phorm. 867: en retenant ses pas, à pas de loup.    - citato gradu, Liv. 28, 14, 17: à vive allure.    - pleno gradu, Sall. J. 98, 4: au pas accéléré. --- cf. Liv. 4, 32, 10, etc.    - métaph. spondeus habet stabilem quendam et non expertem dignitatis gradum, Cic. Or. 216: le spondée a une démarche ferme et qui ne manque pas de beauté. [st1]3 [-] fig. marche vers, approche.    - in Africam ex hac provincia gradus imperii factus est, Cic. Verr. 2, 3: de cette province notre empire a fait son premier pas en Afrique.    - gradus reditus mei, Cic. Att. 7, 23, 2: un pas vers mon retour.    - gradus ad consulatum, Liv. 6, 42, 2: un pas vers le consulat.    - gradum fecit ad censuram, Liv. 27, 6, 17: il ne fit qu'un pas (bond) jusqu'à la censure.    - mortis timere gradum, Hor. O. 1, 3: craindre l'approche de la mort, craindre de faire le pas vers la mort. [st1]4 [-] position (du soldat à la guerre).    - nec ullo timore de gradu dejecta est, Caes.: et (la légion) ne fut ébranlée par aucune crainte.    - aliquem gradu movere (demovere, depellere): déloger qqn de sa position, faire lâcher pied à qqn.    - aliquem gradu movere, demovere, Liv. 7, 8, 3 ; 6, 32, 8, depellere Nep. Them. 5, 1: faire lâcher pied à qqn.    - de gradu pugnare: combattre de pied ferme.    - in gradu stetimus, certi non cedere, Ov. M. 9: nous avons tenu ferme, résolus à ne pas reculer.    - in suo quisque gradu obnixi, sine respiratione pugnabant, Liv. 8: chacun résistait de pied ferme et combattait sans reprendre haleine.    - stabili gradu impetum hostium excipere, Liv. 6, 12, 8: recevoir le choc des ennemis de pied ferme.    - in suo quisque gradu obnixi, Liv. 8, 38, 11: se tenant chacun solidement campés sur leurs jambes.    - de gradu, Sen. Ep. 29, 6: à pied, de pied ferme.    - fig. de gradu dejici, Cic Off. 1, 80: être décontenancé, déconcerté, lâcher prise. [st1]5 [-] degré, marche, [d'ord. au plur.].    - gradus templorum, Cic. Att. 4, 1, 5: les degrés des temples. --- cf. Cic. Sest. 34.    - praeceps per gradus ire, Suet. Cal. 35: dégringoler de gradin en gradin [au théâtre].    - subitarii gradus, Tac. An. 14, 20: des gradins improvisés.    - spectaculorum gradus, Tac. An. 14, 13: tribunes en gradins.    - au sing. primus gradus ascenditur, Vitr. 3, 3: on monte la première marche.    - agric. gradus: profondeur d'un coup de bêche en palier. --- Col. 3, 13, 9 ; 4, 1, 3.    - astr. gradus: degré d'une circonférence. --- Manil. 1, 581.    - gradus: rides qui existent au palais du cheval. --- Veg. Mul. 2, 4.    - gradus: étages de la chevelure. --- Suet. Ner. 51 ; Quint. 1, 6, 44 ; 12, 10, 47. [st1]6 [-] fig. degré, échelle.    - sonorum gradus, Cic. de Or. 3, 227: degrés, échelle des sons. --- cf. Cic. Or. 59 ; Quint. 11, 3, 15.    - a virtute ad rationem venire gradibus, Cic. Nat. 1, 88: passer de la vertu à la raison par une gradation.    - inter se ea quasi gradibus, non genere differunt, Cic. Nat. 1, 16: entre ces choses il y a différence de quantité, non de qualité (de degré, non d'espèce).    - temporum gradus, Cic. Part. 12: ordre chronologique.    - gradus aetatis scandere adultae, Lucr. 1, 1123: gravir les degrés de l'âge adulte (arriver progressivement à l'âge adulte).    - gradus cognationis, Dig. 38, 10, 1: degrés de parenté. --- cf. Ov. M. 13, 143.    - eodem gradu, Dig.: au même degré.    - artissimo gradu, Suet. Aug. 4, etc.: à un degré très proche.    - mais non iidem erunt necessitudinum gradus qui temporum, Cic. Off. 1, 59: [dans l'accomplissement des devoirs] l'ordre voulu par les degrés de liaison ne sera pas toujours celui qu'exigent les circonstances.    - gradus plures sunt societatis hominem, Cic. Off. 1, 53: il y a un assez grand nombre de degrés dans la société humaine.    - gradus officiorum, Cic. Off. 1, 160: échelle, hiérarchie des devoirs.    - eidem gradus oratorum, Cic. Br. 186: même classement des orateurs.    - gradus et dissimilitudines Atticorum, Cic. Br. 285: les degrés et les différences qu'il y a parmi les orateurs attiques.    - a matre Magnum Pompeium artissimo contingebat gradu, Suet.: du côté maternel, il était très proche parent du grand Pompée.    - Neroni Galba successit nullo gradu contingens Caesarum domum, Suet.: Galba succéda à Néron alors qu'il n'avait aucun lien de parenté avec la maison des Césars. [st1]7 [-] degré dans les magistratures, rang, échelon.    - ad summum imperium per omnes honorum gradus aliquem efferre, Cic. Cat. 1, 28: faire monter qqn par tous les degrés des magistratures au pouvoir suprême [consulat].    - ascendens gradibus magistratuum, Cic. Br. 281: s'élevant progressivement dans l'échelle des magistratures.    - gradus altissimus, amplissimus dignitatis, Cic. Phil. 1, 14 ; Mur. 30: le degré le plus élevé de la considération (de l'estime publique).    - gradus senatorius, Cic. Pomp. 61: le rang de sénateur.    - civis hoc gradu, Cic. Phil. 6, 18: un citoyen de ce rang. --- cf. Cic. Ac. 2, 6 ; Fam. 6, 10, 2. [st1]8 [-] degré de comparaison.    - Diom. 324, 16.    - gradus absolutus [primitivus], comparativus, superlativus, Charis. 112, 15 ; Diom. 324, 16: le positif, le comparatif, le superlatif.
    * * *
    grădŭs, ūs, m. [gradior]    - gén. arch. graduis, Varr. - dat sing. gradu, Lucil. - acc. plur. grados, Pacuv. [st1]1 [-] pas (mesure de longueur: 2 pieds 1/2, environ 75 cm). [st1]2 [-] pas, marche ([] cursus: course).    - addere gradum (s.-ent. gradui): doubler (allonger, forcer) le pas, marcher plus vite.    - gradum facere, Cic. de Or. 2, 61, 249: faire un pas.    - gradum facere, Cic. de Or. 2, 249: faire un pas, marcher.    - gradum celerare Virg. En. 4, 641 ; corripere, Hor. O. 1, 3, 33, presser le pas.    - gradum addere, Liv. 26, 9, 5, augmenter le pas.    - gradum sistere, Virg. En. 6, 465 ; sustinere Ov. F. 6, 398: suspendre sa marche.    - gradum revocare, Virg. En. 6, 128 ; referre, Ov. F. 5, 502: revenir sur ses pas.    - suspenso gradu, Ter. Phorm. 867: en retenant ses pas, à pas de loup.    - citato gradu, Liv. 28, 14, 17: à vive allure.    - pleno gradu, Sall. J. 98, 4: au pas accéléré. --- cf. Liv. 4, 32, 10, etc.    - métaph. spondeus habet stabilem quendam et non expertem dignitatis gradum, Cic. Or. 216: le spondée a une démarche ferme et qui ne manque pas de beauté. [st1]3 [-] fig. marche vers, approche.    - in Africam ex hac provincia gradus imperii factus est, Cic. Verr. 2, 3: de cette province notre empire a fait son premier pas en Afrique.    - gradus reditus mei, Cic. Att. 7, 23, 2: un pas vers mon retour.    - gradus ad consulatum, Liv. 6, 42, 2: un pas vers le consulat.    - gradum fecit ad censuram, Liv. 27, 6, 17: il ne fit qu'un pas (bond) jusqu'à la censure.    - mortis timere gradum, Hor. O. 1, 3: craindre l'approche de la mort, craindre de faire le pas vers la mort. [st1]4 [-] position (du soldat à la guerre).    - nec ullo timore de gradu dejecta est, Caes.: et (la légion) ne fut ébranlée par aucune crainte.    - aliquem gradu movere (demovere, depellere): déloger qqn de sa position, faire lâcher pied à qqn.    - aliquem gradu movere, demovere, Liv. 7, 8, 3 ; 6, 32, 8, depellere Nep. Them. 5, 1: faire lâcher pied à qqn.    - de gradu pugnare: combattre de pied ferme.    - in gradu stetimus, certi non cedere, Ov. M. 9: nous avons tenu ferme, résolus à ne pas reculer.    - in suo quisque gradu obnixi, sine respiratione pugnabant, Liv. 8: chacun résistait de pied ferme et combattait sans reprendre haleine.    - stabili gradu impetum hostium excipere, Liv. 6, 12, 8: recevoir le choc des ennemis de pied ferme.    - in suo quisque gradu obnixi, Liv. 8, 38, 11: se tenant chacun solidement campés sur leurs jambes.    - de gradu, Sen. Ep. 29, 6: à pied, de pied ferme.    - fig. de gradu dejici, Cic Off. 1, 80: être décontenancé, déconcerté, lâcher prise. [st1]5 [-] degré, marche, [d'ord. au plur.].    - gradus templorum, Cic. Att. 4, 1, 5: les degrés des temples. --- cf. Cic. Sest. 34.    - praeceps per gradus ire, Suet. Cal. 35: dégringoler de gradin en gradin [au théâtre].    - subitarii gradus, Tac. An. 14, 20: des gradins improvisés.    - spectaculorum gradus, Tac. An. 14, 13: tribunes en gradins.    - au sing. primus gradus ascenditur, Vitr. 3, 3: on monte la première marche.    - agric. gradus: profondeur d'un coup de bêche en palier. --- Col. 3, 13, 9 ; 4, 1, 3.    - astr. gradus: degré d'une circonférence. --- Manil. 1, 581.    - gradus: rides qui existent au palais du cheval. --- Veg. Mul. 2, 4.    - gradus: étages de la chevelure. --- Suet. Ner. 51 ; Quint. 1, 6, 44 ; 12, 10, 47. [st1]6 [-] fig. degré, échelle.    - sonorum gradus, Cic. de Or. 3, 227: degrés, échelle des sons. --- cf. Cic. Or. 59 ; Quint. 11, 3, 15.    - a virtute ad rationem venire gradibus, Cic. Nat. 1, 88: passer de la vertu à la raison par une gradation.    - inter se ea quasi gradibus, non genere differunt, Cic. Nat. 1, 16: entre ces choses il y a différence de quantité, non de qualité (de degré, non d'espèce).    - temporum gradus, Cic. Part. 12: ordre chronologique.    - gradus aetatis scandere adultae, Lucr. 1, 1123: gravir les degrés de l'âge adulte (arriver progressivement à l'âge adulte).    - gradus cognationis, Dig. 38, 10, 1: degrés de parenté. --- cf. Ov. M. 13, 143.    - eodem gradu, Dig.: au même degré.    - artissimo gradu, Suet. Aug. 4, etc.: à un degré très proche.    - mais non iidem erunt necessitudinum gradus qui temporum, Cic. Off. 1, 59: [dans l'accomplissement des devoirs] l'ordre voulu par les degrés de liaison ne sera pas toujours celui qu'exigent les circonstances.    - gradus plures sunt societatis hominem, Cic. Off. 1, 53: il y a un assez grand nombre de degrés dans la société humaine.    - gradus officiorum, Cic. Off. 1, 160: échelle, hiérarchie des devoirs.    - eidem gradus oratorum, Cic. Br. 186: même classement des orateurs.    - gradus et dissimilitudines Atticorum, Cic. Br. 285: les degrés et les différences qu'il y a parmi les orateurs attiques.    - a matre Magnum Pompeium artissimo contingebat gradu, Suet.: du côté maternel, il était très proche parent du grand Pompée.    - Neroni Galba successit nullo gradu contingens Caesarum domum, Suet.: Galba succéda à Néron alors qu'il n'avait aucun lien de parenté avec la maison des Césars. [st1]7 [-] degré dans les magistratures, rang, échelon.    - ad summum imperium per omnes honorum gradus aliquem efferre, Cic. Cat. 1, 28: faire monter qqn par tous les degrés des magistratures au pouvoir suprême [consulat].    - ascendens gradibus magistratuum, Cic. Br. 281: s'élevant progressivement dans l'échelle des magistratures.    - gradus altissimus, amplissimus dignitatis, Cic. Phil. 1, 14 ; Mur. 30: le degré le plus élevé de la considération (de l'estime publique).    - gradus senatorius, Cic. Pomp. 61: le rang de sénateur.    - civis hoc gradu, Cic. Phil. 6, 18: un citoyen de ce rang. --- cf. Cic. Ac. 2, 6 ; Fam. 6, 10, 2. [st1]8 [-] degré de comparaison.    - Diom. 324, 16.    - gradus absolutus [primitivus], comparativus, superlativus, Charis. 112, 15 ; Diom. 324, 16: le positif, le comparatif, le superlatif.
    * * *
        Gradus, huius gradus, m. g. Cic. Degré ou marche, Un eschellon d'eschelle.
    \
        Altos gradus euaserat. Virgil. Elle avoit monté, etc.
    \
        Gradus. Virg. Un pas, Marchement, Le marcher, Marcheure.
    \
        Gradu pleno. Liu. A grand pas.
    \
        Acuere gradus. Stat. Encourager et enhorter de marcher viste, ou de se haster d'aller.
    \
        Addere gradum. Liu. Se haster d'aller, Aller plus viste qu'on ne faisoit.
    \
        AEquare gradus alicuius. Sil. Aller aussi viste que luy.
    \
        Celerare. Virgil. Haster son pas, Se haster.
    \
        Colligere. Sil. Retirer et accourcir son pas, Aller plus bellement, ou s'arrester.
    \
        Continere. Virgil. S'arrester.
    \
        Corripere. Horat. Se mettre vistement à chemin.
    \
        Dirigere inuitum gradum. Senec. Conduire et mener quelqu'un maulgré qu'il en ait.
    \
        Efferre gradum soribus. Sil. Sortir hors de la porte.
    \
        Facere gradum. Sil. Faire un pas, Marcher.
    \
        Foemineo corpora ferre gradu. Ouid. Marcher en femme.
    \
        Ingentes ferre gradus. Ouid. Marcher à grands pas.
    \
        Flectere gradum retro. Senec. Revenir, Retourner en arriere.
    \
        Inferre gradum. Liu. S'advancer d'entrer, Poulser avant.
    \
        Minuere gradum suum. Quintil. Aller à plus petit pas, Aller plus bellement.
    \
        Seniles moliri gradus. Seneca. Cheminer ou marcher pesamment et à difficulté, comme fait une vieille personne.
    \
        Gradu mouere. Liu. Repoulser, Faire reculer, desmarcher, Faire desmarcher.
    \
        Reuocare. Virgil. Retourner.
    \
        Sistere. Virgil. S'arrester.
    \
        Sustinere gradum. Ouid. S'arrester.
    \
        Tangere locum gradu. Ouid. Venir jusques au lieu.
    \
        Deiici de gradu. Cic. Perdre constance ou contenance.
    \
        Gradum iacere ad aliquam rem, et aditum. Cic. Faire entree, Faire passage.
    \
        Ad Rempublicam gradus. Cic. Entree, Chemin, Moyen, Degré pour monter et parvenir au gouvernement de la Republique.
    \
        A virtute ad rationem video te venisse gradibus. Cic. Par degrez.
    \
        Fateor me ad istum gradum sapientiae non venisse. Marius ad Ciceronem. N'estre monté jusques à ce degré.
    \
        Gradus. Cic. Le degré d'honneur.
    \
        De gradu dignitatis dimoueri. Cic. Perdre son authorité et reputation, ou en estre reculé.
    \
        Senatorius gradus. Cic. Le degré et dignité de senateur.
    \
        Militiae gradu deiici. Modestinus. Quand aucun ha en la guerre quelque degré et estat, et à cause de quelque faulte par luy commise il est dejecté et privé dudict estat, et est remis au ranc des simples souldars.
    \
        Gradus. Cic. Occasion, Preparatif, Entree, Commencement.

    Dictionarium latinogallicum > gradus

См. также в других словарях:

  • fit — n Fit, attack, access, accession, paroxysm, spasm, convulsion are comparable when they denote a sudden seizure or spell resulting from an abnormal condition of body or mind. The last three are too specific in their technical medical senses to be… …   New Dictionary of Synonyms

  • fit — fit1 [fit] vt. fitted or fit, fitting [ME fitten < ? or akin ? to ON fitja, to knit, tie ends of thread, akin to OHG fizza, skein of thread, ult. < IE * pedyo , fetter, lit., of the foot < base * ped , FOOT] 1. to be suitable or adapted… …   English World dictionary

  • occasion — [ə kā′zhən, ōkā′zhən] n. [ME occasioun < OFr < L occasio, accidental opportunity, fit time < occasus, pp. of occidere, to fall < ob (see OB ) + cadere, to fall: see CASE1] 1. a favorable time or juncture; opportunity 2. a fact, event …   English World dictionary

  • fit — I. /fɪt / (say fit) adjective (fitter, fittest) 1. well adapted or suited: a fit choice. 2. proper or becoming. 3. qualified or competent, as for an office or function: a person fit for the job. 4. worthy or deserving: not fit to be seen. 5.… …  

  • fit — I (New American Roget s College Thesaurus) n. caprice, whim, fancy, notion; paroxysm, convulsion, seizure, outburst. See agitation. v. equip, furnish, outfit; grace, beautify; accommodate; clothe; suit, meet, conform; adapt. See agreement,… …   English dictionary for students

  • fit — fit1 [ fıt ] (past tense and past participle fit or fit|ted) verb *** ▸ 1 be right size/shape ▸ 2 about clothes ▸ 3 be suitable/similar ▸ 4 match truth/description ▸ 5 be appropriate for something ▸ 6 measure for clothes etc. ▸ 7 add equipment to …   Usage of the words and phrases in modern English

  • fit — 1 /fIt/ verb past tense fitted also fit AmE past participle fit 1 RIGHT SIZE (intransitive, transitive not in progressive) to be the right size and shape for someone or something: The dress fits perfectly. | fit sb: The jacket fitted me pretty… …   Longman dictionary of contemporary English

  • fit — I UK [fɪt] / US verb Word forms fit : present tense I/you/we/they fit he/she/it fits present participle fitting past tense fitted or fit past participle fitted or fit *** Usage note: In British English, the past tense and past participle is… …   English dictionary

  • fit — fit1 fittable, adj. /fit/, adj., fitter, fittest, v., fitted or fit, fitting, n. adj. 1. adapted or suited; appropriate: This water isn t fit for drinking. A long necked giraffe is fit for browsing treetops. 2 …   Universalium

  • fit — 1. adj., v., n., & adv. adj. (fitter, fittest) 1 a (usu. foll. by for, or to + infin.) well adapted or suited. b (foll. by to + infin.) qualified, competent, worthy. c (foll. by for, or to + infin.) in a suitable condition, ready. d (foll. by… …   Useful english dictionary

  • fit*/*/*/ — [fɪt] (past tense and past participle fitted) verb I 1) [I/T] to be small enough or the right size and shape to go somewhere, or to manage to put someone or something in a space I don t think that box will fit.[/ex] The book is small enough to… …   Dictionary for writing and speaking English

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»